Üst-Orta Gelirli Ekonomiler

1. Genel Bilgi

Üst-Orta Gelirli Ekonomiler Nedir?
Üst-orta gelirli ekonomiler, Dünya Bankası tarafından kişi başına düşen gayrisafi milli gelir (GNI) bazında sınıflandırılan ülkelerdir. Bu kategori, ekonomik gelişmişlik açısından düşük-orta gelirli ve yüksek gelirli ekonomiler arasında yer alır. 2025 itibarıyla, üst-orta gelirli ekonomiler, kişi başına GNI’si 4.466 ile 13.845 ABD doları arasında olan ülkeleri kapsar.

Sınıflandırma Tarihi:
Dünya Bankası, gelir sınıflandırmasını 1987’den beri her yıl günceller. 2025 sınıflandırması, 2024 GNI verilerine dayanır.

Kapsam:
Üst-orta gelirli ekonomiler, küresel ekonominin yaklaşık %20’sini oluşturur ve genellikle sanayileşme, altyapı gelişimi ve orta düzey refahla karakterizedir.

2. Amaç ve Kriterler

Amaç:
Üst-orta gelirli ekonomiler sınıflandırması, ülkelerin ekonomik gelişmişlik seviyelerini değerlendirmek, kalkınma politikalarını yönlendirmek ve uluslararası finansman koşullarını belirlemek için kullanılır.

Temel Kriterler:

• Kişi Başına GNI: 2025 için 4.466-13.845 ABD doları aralığı.
• Atlas Yöntemi: Dünya Bankası’nın GNI hesaplamasında kullandığı, döviz kuru dalgalanmalarını dengeleyen yöntem.
• Yıllık Güncelleme: Enflasyon ve ekonomik büyüme nedeniyle eşik değerler her yıl yeniden hesaplanır.

3. Üye Ülkeler

Ülkeler:
2025 itibarıyla üst-orta gelirli ekonomiler arasında 56 ülke yer alır. Örnek ülkeler: Türkiye, Çin, Brezilya, Meksika, Malezya, Güney Afrika, Arjantin, Kolombiya, Tayland, Kazakistan.

Geçişler:
Ülkeler, ekonomik büyümeye bağlı olarak düşük-orta gelirli veya yüksek gelirli kategorilere geçiş yapabilir. Örneğin, Şili 2019’da yüksek gelirli kategoriye yükselmiştir.

Özellikler:
Bu ülkeler, gelişmiş sanayi, büyüyen hizmet sektörü ve iyileşen yaşam standartlarıyla öne çıkar, ancak gelir eşitsizliği ve altyapı eksiklikleri gibi sorunlar devam edebilir.

4. Organizasyon Yapısı

Yönetim:
Üst-orta gelirli ekonomiler, bir organizasyon değil, Dünya Bankası’nın sınıflandırma kategorisidir. Bu nedenle ayrı bir yönetim yapısı yoktur. Dünya Bankası, sınıflandırmayı yıllık GNI verilerine göre belirler.

Veri Toplama:
GNI verileri, ulusal istatistik kurumları ve uluslararası kuruluşlar (IMF, OECD) aracılığıyla toplanır.

Finansman:
Üst-orta gelirli ülkeler, Dünya Bankası’nın Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası (IBRD) kredilerinden faydalanır, ancak düşük gelirli ülkelere kıyasla daha yüksek faiz oranlarıyla borçlanır.

5. Yetkiler ve Sınırlamalar

Yetkiler:

• Politika Yönlendirme: Sınıflandırma, kalkınma yardımları ve kredi koşullarını belirler.
• Uluslararası Karşılaştırma: Ülkelerin ekonomik durumlarını küresel bağlamda değerlendirir.
• Proje Finansmanı: Üst-orta gelirli ülkeler, altyapı ve sosyal projeler için IBRD kredilerine erişir.

Sınırlamalar:

• Sınıflandırma yalnızca GNI’ye dayanır; gelir eşitsizliği veya sosyal göstergeleri dikkate almaz.
• Kategoriler, ülkelerin iç dinamiklerini tam yansıtmayabilir.
• Finansman koşulları, yüksek gelirli ülkelere geçiş yapan ülkeler için zorlaşabilir.

6. Faaliyetler ve Çalışma Alanları

Kalkınma Projeleri:
Üst-orta gelirli ekonomiler, Dünya Bankası ve diğer kuruluşlardan altyapı, eğitim, sağlık ve çevre projeleri için finansman alır. Örneğin, Çin’in kentsel gelişim projeleri bu kapsamda desteklenmiştir.

İklim ve Sürdürülebilirlik:
Bu ülkeler, yenilenebilir enerji ve karbon emisyonlarını azaltma projelerine yatırım yapar. Örneğin, Malezya 2024’te yeşil enerji projelerine fon almıştır.

Ticaret ve Sanayileşme:
Üst-orta gelirli ekonomiler, ihracata dayalı büyüme ve sanayi geliştirme politikalarıyla küresel ticarette önemli rol oynar.

7. Türkiye’nin Rolü

Durum:
Türkiye, 2008’den beri üst-orta gelirli ekonomi kategorisindedir. 2024 verilerine göre kişi başına GNI’si yaklaşık 10.110 ABD dolarıdır.

Katılım:
Türkiye, Dünya Bankası’nın 2024-2028 Ülke İşbirliği Çerçevesi kapsamında üretkenlik, istihdam ve afet dirençliliği projelerine katılır. 2023 depremleri için 1,35 milyar dolar finansman sağlanmıştır.

Ekonomik Politikalar:
Türkiye, sanayileşme, ihracata dayalı büyüme ve altyapı yatırımlarıyla üst-orta gelirli ekonomi özelliklerini taşır. Ancak, gelir eşitsizliği ve yüksek enflasyon gibi sorunlarla karşı karşıyadır.

8. Tarihi ve Başarıları

Tarihçe:

• 1987: Dünya Bankası, gelir sınıflandırmasını resmi olarak başlattı.
• 2008: Türkiye, üst-orta gelirli ekonomi kategorisine geçti.
• 2015: Çin, üst-orta gelirli kategoride lider bir ekonomi olarak öne çıktı.
• 2020: COVID-19 pandemisi, birçok üst-orta gelirli ülkede ekonomik büyümeyi yavaşlattı.

Başarılar:

• Türkiye’de yoksulluk oranı 2002-2012’de %20’den %7,6’ya düştü.
• Çin, bu kategoride sanayileşme ve altyapı yatırımlarıyla küresel lider oldu.
• Üst-orta gelirli ekonomiler, küresel GSYİH’nin %20’sini oluşturur.

9. Zorluklar ve Eleştiriler

Zorluklar:

• “Orta gelir tuzağı”, bu ülkelerin yüksek gelirli kategoriye geçişini zorlaştırır.
• Ekonomik dalgalanmalar ve yüksek borç seviyeleri, büyümeyi tehdit eder.
• İklim değişikliği, altyapı ve tarım projelerini etkiler.

Eleştiriler:

• GNI bazlı sınıflandırma, gelir eşitsizliği ve sosyal refahı yeterince yansıtmaz.
• Üst-orta gelirli ülkelere sağlanan kredilerin faiz oranları yüksek bulunur.
• Bazı ülkeler, ekonomik politikalarının dış müdahalelere açık olduğunu savunur.

10. Gelecek Perspektifi

Genişleme:
Düşük-orta gelirli ülkelerin ekonomik büyümesiyle üst-orta gelirli kategoriye geçişler artabilir.

Küresel Kalkınma:
İklim değişikliğiyle mücadele, dijital dönüşüm ve gelir eşitsizliğinin azaltılması, bu ülkelerin önceliği olmaya devam eder.

Faydalanılan Kaynaklar:
Dünya Bankası Resmi Web Sitesi, T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı, IMF Raporları, Kalkınma Ekonomisi Akademik Kaynakları