Avrupa Yatırım Bankası

1. Genel Bilgi

Avrupa Yatırım Bankası Nedir?
Avrupa Yatırım Bankası, Avrupa Birliği’nin (AB) resmi kalkınma bankasıdır ve 1958’de Roma Antlaşması ile kurulmuştur. AB’nin 27 üye devletine ait olan banka, tüzel kişiliğe sahiptir ve kâr amacı gütmeden, AB politikalarına uygun projelere uzun vadeli finansman sağlar. Merkezi Lüksemburg’dadır ve dünyanın en büyük çok taraflı finans kuruluşudur.

Kuruluş Tarihi:
Avrupa Yatırım Bankası, 1 Ocak 1958’de Roma Antlaşması’nın yürürlüğe girmesiyle kurulmuştur. Faaliyetlerine 1958’de başlamış ve 1960’lardan itibaren AB dışı ülkelere de destek sağlamıştır.

Merkez:
Bankanın merkezi Lüksemburg’un Kirchberg bölgesindedir.

2. Amaç ve Görevler

Ana Amaç:
Avrupa Yatırım Bankası, AB’nin iç pazarının dengeli ve istikrarlı gelişimine katkıda bulunmayı, sosyo-ekonomik olarak geri kalmış bölgeleri desteklemeyi ve AB politikalarını (örneğin, iklim, yenilik, altyapı) ilerletmeyi hedefler.

Temel Görevler:

• Finansman Sağlama: Ulaşım, enerji, çevre, KOBİ’ler ve yenilik projelerine kredi, garanti ve öz sermaye sağlar.
• İklim ve Sürdürülebilirlik: 2030’a kadar 1 trilyon Euro’luk iklim ve çevre projelerini finanse eder.
• Ekonomik Entegrasyon: Trans-Avrupa ağlarını ve bölgesel kalkınmayı destekler.
• Uluslararası İşbirliği: AB dışı ülkelerde (örneğin, Türkiye) kalkınma projelerine destek verir.

3. Üye Ülkeler ve Gözlemciler

Üye Ülkeler:
Avrupa Yatırım Bankası, 27 AB üye devletinin hissedarlığına sahiptir: Almanya, Fransa, İtalya, İspanya, vb. Her üye, gayrisafi yurtiçi hasılasına (GSYİH) oranla sermaye katkısı sağlar.

Gözlemciler:
Banka, resmi gözlemci statüsü tanımaz, ancak Avrupa Komisyonu, Avrupa Parlamentosu ve AB Konseyi ile yakın işbirliği yapar.

Üyelik Kriterleri:
Üyelik, yalnızca AB üye devletlerine açıktır. AB dışı ülkeler (örneğin, Türkiye), aday ülke veya ortak statüsüyle finansmandan faydalanır.

4. Organizasyon Yapısı

Yönetim:
Avrupa Yatırım Bankası, Guvernörler Kurulu, Yönetim Kurulu, Yönetim Komitesi ve Denetim Komitesi tarafından yönetilir. Guvernörler Kurulu, AB maliye bakanlarından oluşur. Yönetim Kurulu, 27 üye devlet temsilcisi ve bir Avrupa Komisyonu üyesinden oluşur. Banka Başkanı, 2020’den beri Nadia Calviño’dur.

Çalışma Şekli:
Banka, sermaye piyasalarından borç alarak (AAA kredi notuyla) projelere uygun koşullarda kredi sağlar. Projeler, AB hedefleriyle uyumlu olmalıdır.

Finansman:
Banka, AB bütçesinden değil, sermaye piyasalarından tahvil ihracı ve üye devletlerin sermaye katkılarıyla finanse edilir.

5. Yetkiler ve Sınırlamalar

Yetkiler:

• Finansman: Projelerin %50’sine kadar uzun vadeli kredi sağlar.
• Danışmanlık: Teknik yardım ve proje fizibilitesi sunar.
• Politika Desteği: AB’nin iklim, yenilik ve altyapı hedeflerini destekler.

Sınırlamalar:

• Bağlayıcı yaptırım yetkisi yoktur; kararlar üye devletlerin onayıyla alınır.
• Finansman, yalnızca AB hedefleriyle uyumlu projelere yöneliktir.
• AB dışı ülkeler için finansman, sınırlı ve koşulludur.

6. Faaliyetler ve Çalışma Alanları

İklim ve Çevre:
Avrupa Yatırım Bankası, 2007’de ilk yeşil tahvili çıkarmış ve 2021’de fosil yakıt projelerini finanse etmeyi durdurmuştur. 2030’a kadar 1 trilyon Euro’luk iklim projelerine yatırım hedefler.

Altyapı:
Ulaşım (örneğin, Marmaray), enerji ve su altyapısı projelerine destek sağlar. Türkiye’de 2009’da 718 milyon Euro’luk ulaşım ve enerji finansmanı verilmiştir.

KOBİ’ler:
Akbank, TSKB ve KGF gibi aracı bankalarla KOBİ’lere 150 milyon Euro’luk krediler sunar.

7. Türkiye’nin Rolü

İlişkiler:
Türkiye, AB aday ülkesi olarak 1965’ten beri Avrupa Yatırım Bankası’ndan finansman alır. 2025’te banka, Türkiye’deki faaliyetlerini yeniden başlatma çalışmalarına başlamıştır.

Katılım:
Türkiye, TSKB, TKB, İlbank ve Akbank aracılığıyla ulaşım (TCDD), enerji (TEDAŞ) ve KOBİ projelerine 698 milyar Euro’dan fazla finansman sağlamıştır. 2023’te deprem sonrası yeniden inşa için 400 milyon Euro’luk destek alınmıştır.

Etkiler:
Bankanın kredileri, Türkiye’nin altyapı, enerji verimliliği ve KOBİ gelişimini destekler. Ancak, 2019’da siyasi nedenlerle kredilerin askıya alındığına dair tartışmalar yaşanmıştır.

8. Tarihi ve Başarıları

Tarihçe:

• 1958: Roma Antlaşması ile kuruldu.
• 1965: Türkiye’ye ilk finansman sağlandı.
• 2007: İlk yeşil tahvil çıkarıldı.
• 2019: Fosil yakıt finansmanı durduruldu.
• 2025: Türkiye’de faaliyetlerin yeniden başlatılması planlandı.

Başarılar:

• 2008 ve COVID-19 krizlerinde 1,1 trilyon Euro’luk finansman sağladı.
• Yeşil tahvillerle küresel iklim finansmanında lider oldu.
• Türkiye’de Marmaray ve enerji projelerine destek verdi.

9. Zorluklar ve Eleştiriler

Zorluklar:

• AB dışı ülkelerde finansman sınırlıdır ve siyasi koşullara bağlıdır.
• İklim hedefleri, yüksek maliyetli projelerle zorlaşabilir.
• KOBİ finansmanında aracı bankalara bağımlılık sorun yaratabilir.

Eleştiriler:

• 2019’da Türkiye’ye kredilerin askıya alınması, siyasi nedenlerle eleştirilmiştir.
• Şeffaflık eksikliği ve paydaş istişaresi yetersizliği tartışılmıştır.
• Bazı projelerin çevresel etkileri yeterince değerlendirilmemiştir.

10. Gelecek Perspektifi

Genişleme:
Banka, AB dışı ülkelerde (örneğin, Türkiye) finansmanı artırabilir.

Küresel Etki:
İklim, dijital dönüşüm ve yenilikçi teknolojiler, bankanın öncelikli alanları olmaya devam edecektir.

Faydalanılan Kaynaklar:
Avrupa Yatırım Bankası Resmi Web Sitesi, T.C. Dışişleri Bakanlığı, T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı, TÜBİTAK Ansiklopedi, Akademik Kaynaklar