Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası

1. Tanım ve Genel Bilgiler

Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası Nedir?
Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası, piyasa ekonomisine geçiş yapan ülkelere destek olmak ve sürdürülebilir kalkınmayı güçlendirmek için 1991 yılında kurulan uluslararası bir finans kuruluşudur. Soğuk Savaş sonrası dönemde, özellikle eski sosyalist ülkelerde özel sektörün gelişimini hızlandırmak amacıyla oluşturulan banka, bugün Avrupa, Asya ve Akdeniz bölgelerinde faaliyet gösterir. Merkezi Londra’da yer alan bu kurum, 75 ülke ve iki AB kuruluşu tarafından desteklenmektedir.

Kuruluş Tarihi:
Banka, 29 Mayıs 1990’da Paris’te yapılan bir anlaşmayla kurulmuş ve 15 Nisan 1991’de operasyonlarına başlamıştır.

Merkez:
Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası’nın ana merkezi Londra’dadır. Türkiye’de ise İstanbul’daki bölge ofisiyle birlikte Ankara ve Gaziantep’te temsilcilikler bulunmaktadır.

2. Hedefler ve İşlevler

Temel Hedef:
Banka, piyasa ekonomisini teşvik ederek özel sektörün büyümesini desteklemeyi, çevresel sürdürülebilirliği sağlamayı ve demokratik değerleri güçlendirmeyi amaçlar. Ekonomik reformlar ve kapsayıcı kalkınma öncelikleri arasındadır.

Başlıca İşlevler:

• Özel Sektör Desteği: Küçük işletmelerden büyük sanayi projelerine kadar finansman sağlar.
• Çevresel Sürdürülebilirlik: Yenilenebilir enerji ve karbon nötrlüğü projelerine yatırım yapar.
• Reform Desteği: Ülkelerde ekonomik ve yapısal reformları teşvik eder.
• Kapsayıcı Büyüme: Kadın girişimciliği ve genç istihdamı gibi sosyal projeleri destekler.

3. Üyeler ve İşbirlikleri

Üye Ülkeler:
2025 itibarıyla bankanın 75 üyesi bulunmaktadır: 66 ülke, Avrupa Birliği ve Avrupa Yatırım Bankası. Türkiye, 1991’deki kuruluşundan bu yana üye olup, ABD en büyük hissedardır. Nijerya, Şubat 2025’te üye olmuştur.

İşbirlikleri:
Banka, resmi gözlemci statüsü sunmaz, ancak BM, Uluslararası Finans Kurumu (IFC) ve Asya Altyapı Yatırım Bankası (AIIB) ile ortak projeler yürütür.

Üyelik Koşulları:
Üyelik, piyasa ekonomisi ve demokratik ilkeleri benimseyen ülkelere açıktır. Yeni üyeler, mevcut hissedarların onayıyla kabul edilir.

4. Yönetim ve Organizasyon

Yönetim:
Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası, Guvernörler Kurulu, İcra Direktörleri Kurulu ve Yönetim tarafından idare edilir. 2020’den beri başkanlık görevini Odile Renaud-Basso yürütmektedir.

Operasyonel Yapı:
Londra’daki merkez, projelerin finansmanını ve uygulanmasını koordine eder. Türkiye’deki ofisler, yerel projelerin yönetiminde aktiftir.

Finansal Kaynaklar:
Bankanın 30 milyar Euro’luk sermayesi, üye ülkelerin katkıları, tahvil ihracı ve proje gelirleriyle sağlanır.

5. Yetkiler ve Kısıtlamalar

Yetkiler:

• Yatırım: Özel sektöre ve seçili kamu projelerine kredi ve öz sermaye sağlar.
• Politika Rehberliği: Ülkelerin ekonomik reformlarını destekler.
• Proje Denetimi: Yatırımların çevresel ve demokratik standartlara uygunluğunu kontrol eder.

Kısıtlamalar:

• Kararlar, bağlayıcı değildir ve gönüllü katılım esasına dayanır.
• Rusya ve Belarus, 2022’den beri finansmana erişimden dışlanmıştır.
• Finansman, piyasa ekonomisi ve demokrasi şartlarına bağlıdır.

6. Faaliyet Alanları ve Projeler

Yeşil Ekonomi:
Banka, 2024’te Türkiye Endüstriyel Karbonsuzlaşma Yatırım Platformu’nu (TIDIP) başlatarak demir-çelik ve çimento sektörlerinde düşük karbonlu üretimi desteklemiştir.

Özel Sektör Yatırımları:
2016’da 378 projeye 9,4 milyar Euro yatırım yapılmış, özellikle finansal kurumlar ve sanayi projeleri öne çıkmıştır.

Eğitim ve Kapsayıcılık:
Banka, iş güvenliği ve cinsiyet eşitliği gibi konularda çevrimiçi eğitim programları sunar.

7. Türkiye’nin Konumu

İlişkiler:
Türkiye, bankanın kurucu üyelerinden biri olup 2009’dan beri en büyük finansman alıcılarından biridir. 2025’te 455 projeye toplam 20,3 milyar Euro yatırım sağlanmıştır.

Projeler:
2024-2029 Türkiye Stratejisi, özel sektör, yenilenebilir enerji ve altyapı projelerine odaklanır. 2023 Kahramanmaraş depremleri sonrası 1,5 milyar Euro’luk yeniden inşa finansmanı verilmiştir.

Etkiler:
Bankanın finansmanı, Türkiye’de KOBİ’lerin büyümesini, enerji verimliliğini ve altyapı gelişimini destekler. İstanbul’daki bölge ofisi, yerel projelerin etkinliğini artırır.

8. Tarihçe ve Başarılar

Tarihçe:

• 1990: Paris’te kuruluş anlaşması imzalandı.
• 1991: Operasyonlar Londra’da başladı.
• 2009: Türkiye, en büyük finansman alıcısı oldu.
• 2024: TIDIP platformu başlatıldı.

Başarılar:

• Eski Doğu Bloku ülkelerinde piyasa ekonomisine geçişi hızlandırdı.
• Türkiye’de 20,3 milyar Euro’luk yatırımla 455 proje destekledi.
• Yeşil ekonomi projeleriyle karbon nötrlüğüne katkı sağladı.

9. Karşılaşılan Zorluklar ve Eleştiriler

Zorluklar:

• Jeopolitik gerilimler, bazı ülkelerde projeleri aksatabilir.
• Finansman, demokrasi ve piyasa ekonomisi şartlarına bağlıdır.
• Yeşil projelerin yüksek maliyeti, uygulanabilirliği zorlaştırabilir.

Eleştiriler:

• Bazı çevreler, bankanın demokrasi şartlarını siyasi bir araç olarak kullandığını savunur.
• Dezenflasyon politikalarının etkisizliği tartışılmıştır.
• Proje seçiminde şeffaflık eksikliği eleştirilmiştir.

10. Geleceğe Bakış

Yeni Yatırımlar:
Banka, 2025-2030 döneminde yeşil ekonomi ve dijital dönüşüm projelerine odaklanmayı planlar.

Küresel Rol:
Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası, iklim değişikliği ve kapsayıcı büyüme alanlarında küresel bir lider olmayı sürdürebilir.

Faydalanılan Kaynaklar:
Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası Resmi Web Sitesi, T.C. Dışişleri Bakanlığı, T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı, Anadolu Ajansı, Akademik Çalışmalar