Doğu ve Güney Afrika Ortak Pazarı (COMESA)

Doğu ve Güney Afrika Ortak Pazarı (COMESA), 1994'te kurulan, 21 üye ülkeyi kapsayan bir serbest ticaret bölgesidir. Amacı, ekonomik entegrasyonu teşvik ederek bölgesel refahı artırmaktır. Türkiye, COMESA'nın üyesi değildir ancak işbirliği anlaşmaları bulunmaktadır.

Doğu ve Güney Afrika Ortak Pazarı (COMESA) Doğu ve Güney Afrika Ortak Pazarı (COMESA) 1. Genel Bilgi

COMESA Nedir? Doğu ve Güney Afrika Ortak Pazarı (COMESA), İngilizce adıyla Common Market for Eastern and Southern Africa, Afrika’nın doğu ve güney bölgelerinde ekonomik entegrasyonu teşvik etmek amacıyla kurulan bölgesel bir ekonomik topluluktur. Aralık 1994’te Zambiya’nın Lusaka kentinde kurulan COMESA, 1981’den beri var olan Tercihli Ticaret Alanı’nın (Preferential Trade Area) yerine geçmiş ve 21 üye ülkeyi kapsayan bir serbest ticaret bölgesi oluşturmuştur. Örgüt, 600 milyondan fazla nüfusu ve 805 milyar dolarlık GSYİH ile Afrika’nın en büyük ticaret ve yatırım pazarlarından birini temsil eder. COMESA, Afrika Ekonomik Topluluğu’nun temel taşlarından biri olup, Afrika Kıtası Serbest Ticaret Alanı (AfCFTA) ile uyumlu çalışır.

[](https://en.wikipedia.org/wiki/Common_Market_for_Eastern_and_Southern_Africa)

Kuruluş Tarihi: COMESA, 8 Aralık 1994’te Lusaka’da kurulmuştur. Örgüt, 1981’de kurulan Tercihli Ticaret Alanı’nın yerine geçmiş ve 2000 yılında serbest ticaret bölgesi oluşturmuştur.

Merkez: COMESA’nın merkezi Lusaka, Zambiya’dadır. Daimi Sekreterya, örgütün idari işlerini yürütür ve Genel Sekreter Chileshe Kapwepwe tarafından yönetilir (2025 itibarıyla).

2. Amaç ve Görevler

Ana Amaç: COMESA, üye ülkeler arasında ekonomik entegrasyonu teşvik ederek sürdürülebilir kalkınma, ticaret artışı ve bölgesel refahı sağlamayı amaçlar. Örgüt, serbest ticaret alanı, gümrük birliği ve ortak pazar oluşturarak Afrika Birliği’nin ekonomik hedeflerine katkıda bulunur.

Temel Görevler:

Serbest Ticaret: Üye ülkeler arasında gümrük vergilerini kaldırarak ticareti kolaylaştırmak. Ekonomik Entegrasyon: Ortak pazar ve gümrük birliği oluşturmak. Altyapı Geliştirme: Enerji, ulaşım ve iletişim altyapısını güçlendirmek. Tarım ve Gıda Güvenliği: Tarım üretimini artırarak gıda güvenliğini sağlamak. Yatırım Çekme: Bölgesel ve uluslararası yatırımları teşvik etmek. 3. Üye Ülkeler ve Gözlemciler

Üye Ülkeler: COMESA’nın 2025 itibarıyla 21 üyesi bulunmaktadır: Burundi, Komorlar, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Cibuti, Mısır, Eritre, Esvatini, Etiyopya, Kenya, Libya, Madagaskar, Malavi, Mauritius, Ruanda, Seyşeller, Somali, Sudan, Tunus, Uganda, Zambiya ve Zimbabve. Eski üyeler arasında Angola, Lesotho, Mozambik, Namibya ve Tanzanya yer alır.

[](https://www.istanbulafrica.com/trade-blocs-and-free-trade-areas-in-africa/)

Gözlemciler: COMESA’nın resmi gözlemci statüsü bulunmamakla birlikte, Afrika Birliği, Avrupa Birliği ve Dünya Bankası gibi uluslararası kuruluşlar toplantılara katılır.

Üyelik Kriterleri: Üyelik, Afrika’nın doğu ve güney bölgelerinde yer alan ve COMESA’nın ekonomik entegrasyon hedeflerini kabul eden ülkelere açıktır. Yeni üyeler, mevcut üyelerin oy birliğiyle kabul edilir.

4. Organizasyon Yapısı

Yönetim: COMESA, Devlet ve Hükümet Başkanları Zirvesi (COMESA Authority) tarafından yönetilir. Zirve, yılda bir kez farklı üye ülkelerde düzenlenir ve genel politikaları belirler. 2024’ten itibaren Burundi Devlet Başkanı Évariste Ndayishimiye, COMESA’nın başkanıdır. Daimi Sekreterya, Lusaka’da bulunur ve Genel Sekreter Chileshe Kapwepwe tarafından yönetilir.

[](https://en.wikipedia.org/wiki/Common_Market_for_Eastern_and_Southern_Africa)

Çalışma Şekli: COMESA, Bakanlar Konseyi, Teknik Komiteler ve COMESA Adalet Mahkemesi gibi organlarla faaliyetlerini yürütür. COMESA Adalet Mahkemesi, üye devletler arasındaki ticari anlaşmazlıkları çözer ve ulusal mahkemelerin kararlarına üstünlük sağlar.

[](https://en.wikipedia.org/wiki/Common_Market_for_Eastern_and_Southern_Africa)

Finansman: COMESA’nın bütçesi, üye ülkelerin katkıları ve uluslararası bağışlarla finanse edilir. Trade and Development Bank ve African Trade Insurance Agency gibi finansal kurumlar, projeleri destekler.

5. Yetkiler ve Sınırlamalar

Yetkiler:

Ticaret Politikaları: Serbest ticaret alanı ve gümrük birliği oluşturma. Adalet Mahkemesi: Ticari anlaşmazlıklarda bağlayıcı kararlar alma. Altyapı Projeleri: Bölgesel enerji ve ulaşım projelerini koordine etme.

Sınırlamalar:

Üye ülkeler arasındaki ekonomik eşitsizlikler, entegrasyonu zorlaştırır. Bazı üyelerin siyasi istikrarsızlıkları (örneğin, Sudan) projeleri aksatır. Gümrük birliği hedefine henüz tam ulaşılamamıştır. 6. Faaliyetler ve Çalışma Alanları

Serbest Ticaret Alanı: COMESA, 2000 yılında 9 üye ülkeyle serbest ticaret alanı oluşturmuş, 2018’de Tunus’un katılımıyla bu sayı 21’e ulaşmıştır. Bu alan, üye ülkeler arasında gümrük vergilerini kaldırmayı hedefler.

[](https://en.wikipedia.org/wiki/Common_Market_for_Eastern_and_Southern_Africa)

Enerji ve Altyapı: Doğu Afrika Güç Havuzu (EAPP) ve Güney Güç Havuzu, üye ülkeler arasında enerji bağlantısını güçlendirir. Örneğin, Etiyopya’dan Libya’ya enerji projeleri desteklenmektedir.

[](https://tasam.org/tr-TR/Icerik/3643/dogu_ve_guneydogu_afrika_ortak_pazari_comesa)

Tarım ve Gıda Güvenliği: Tarım, COMESA ülkelerinin ekonomilerinin belkemiğini oluşturur. 1997’de tarım, COMESA’nın GSYİH’sinin %32’sini ve işgücünün %80’ini kapsıyordu. Örgüt, buğday, mısır, kahve ve çay üretimini teşvik eder.

[](https://tasam.org/tr-TR/Icerik/3643/dogu_ve_guneydogu_afrika_ortak_pazari_comesa)

Dijitalleşme: 2025’te Burundi’de başlatılan Bölgesel Gümrük Transit Garanti Rejimi (RGTD), gümrük işlemlerini dijitalleştirerek ticareti kolaylaştırmayı hedefler.

7. Türkiye’nin Rolü

Üyelik: Türkiye, COMESA’nın üyesi veya gözlemcisi değildir, ancak Zambiya’daki Türk Büyükelçiliği COMESA’ya akreditedir.

[](https://lusaka-be.mfa.gov.tr/Mission/ShowInfoNote/391884)

İlişkiler: Türkiye, 2017’de DEİK aracılığıyla COMESA ile işbirliği anlaşması imzalamıştır. Bu anlaşma, tarım, gıda ve altyapı sektörlerinde işbirliğini güçlendirmiştir. Türkiye, özellikle Kenya, Zambiya ve Etiyopya ile ticaretini artırmaktadır.

[](https://www.deik.org.tr/basin-aciklamalari-deik-ile-comesa-arasinda-isbirligi-anlasmasi-imzalandi)

Stratejik Durum: Türkiye, COMESA ülkeleriyle ticaretini artırmak için Afrika Serbest Ticaret Alanı (AfCFTA) ve COMESA’yı bir kapı olarak kullanmayı hedefler. 2021 Türkiye-Afrika Ekonomi ve İş Forumu, bu bağları güçlendirmiştir.

[](https://www.e-haber.org/cumhurbaskani-erdogandan-turkiye-afrika-ekonomi-ve-is-forumu-paylasimi/) 8. Tarihi ve Başarıları

Tarihçe:

1994: COMESA, Lusaka’da kuruldu. 2000: Serbest ticaret alanı oluşturuldu. 2008: EAC ve SADC ile Afrika Serbest Ticaret Bölgesi (AFTZ) kuruldu.[](https://www.istanbulafrica.com/trade-blocs-and-free-trade-areas-in-africa/) 2018: Tunus, COMESA’ya katıldı.[](https://www.atso.org.tr/detay/2/2/1/6351/dogu-ve-guney-afrika-ortak-pazari-%28comesa%29.html) 2024: Burundi, COMESA başkanlığını devraldı.

Başarılar:

21 ülkede serbest ticaret alanı oluşturdu. Enerji ve tarım projeleriyle bölgesel kalkınmayı destekledi. 2025’te RGTD platformuyla gümrük işlemlerini dijitalleştirdi. 9. Zorluklar ve Eleştiriler

Zorluklar:

Üye ülkeler arasındaki ekonomik farklılıklar, entegrasyonu yavaşlatır. Siyasi istikrarsızlık (örneğin, Sudan, Eritre) projeleri aksatır. Gümrük birliği hedefine ulaşmak için daha fazla çaba gereklidir.

Eleştiriler:

Bazı üyeler, ulusal çıkarlarını bölgesel hedeflerin önüne koyar. EAC ve SADC ile çakışan üyelikler, koordinasyonu zorlaştırır. Ticaret hacminin düşük olması, Afrika içi ticareti sınırlar. 10. Gelecek Perspektifi

Güncel Durum: 2025 itibarıyla COMESA, AfCFTA ile entegrasyonu güçlendirmeye ve dijital gümrük sistemlerini geliştirmeye odaklanmaktadır. 16-20 Haziran 2025’te Lusaka’da düzenlenecek COMESA Hukuk İşleri Komitesi toplantısı, rekabet yasalarını gözden geçirecektir.

[](https://www.comesa.int/)

Miras: COMESA, Afrika’nın doğu ve güneyinde ekonomik entegrasyonu teşvik etmiş, ancak siyasi ve ekonomik zorluklar nedeniyle tam potansiyeline ulaşamamıştır. Gelecekte, AfCFTA ile uyum ve altyapı projeleriyle etkisini artırması beklenmektedir.

Faydalanılan Kaynaklar: (Common Market for Eastern and Southern Africa Official Website), (Encyclopaedia Britannica), (The Guardian), (Reuters), (Council on Foreign Relations), (The Diplomat), (African Union Reports), (World Bank Africa Reports), (The Africa Report), (BBC News), (Al Jazeera), (Foreign Policy), (European Institute for Security Studies), (UNECA Reports), (Trade and Development Bank)