Doğu Asya Zirvesi (EAS)

Doğu Asya Zirvesi (EAS), Asya-Pasifik liderlerinin ekonomik, siyasi ve çevresel işbirliği için 2005'ten beri toplandığı bir forum. 18 üye ülkeyle, ekonomik entegrasyon ve güvenlik işbirliği öne çıkıyor. Zirve, ASEAN liderliğinde yürütülüyor.

Doğu Asya Zirvesi (EAS) 1. Genel Bilgi

Doğu Asya Zirvesi Nedir? Doğu Asya Zirvesi (EAS), Asya-Pasifik bölgesindeki liderlerin ekonomik, siyasi, güvenlik ve çevresel konularda işbirliğini güçlendirmek için bir araya geldiği yıllık bir forumdur. Güneydoğu Asya Uluslar Birliği (ASEAN) liderliğinde yürütülen EAS, 2005 yılında Malezya’nın Kuala Lumpur kentinde ilk kez düzenlenmiştir. Zirve, ASEAN’ın 10 üyesine ek olarak Çin, Japonya, Güney Kore, Hindistan, Avustralya, Yeni Zelanda, ABD ve Rusya’yı kapsayan 18 üyeli bir platformdur. Bölgesel istikrar, ekonomik entegrasyon ve sürdürülebilir kalkınma hedefleriyle, Asya-Pasifik’in stratejik mimarisinde önemli bir rol oynar.

Kuruluş Tarihi: EAS, 14 Aralık 2005’te Kuala Lumpur’da düzenlenen ilk toplantıyla kurulmuştur. Fikir, 1991’de Malezya Başbakanı Mahathir Mohamad tarafından önerilmiş ve 2002’de ASEAN Plus Üç (Çin, Japonya, Güney Kore) ülkelerinin oluşturduğu Doğu Asya Çalışma Grubu’nun raporlarıyla şekillenmiştir. 2011’de ABD ve Rusya’nın katılımıyla bugünkü 18 üyeli yapısına ulaşmıştır.

Merkez: EAS’ın sabit bir idari merkezi bulunmaz. Toplantılar, ASEAN dönem başkanlığını üstlenen ülkenin ev sahipliğinde, genellikle ASEAN liderler zirvesinden sonra düzenlenir. Organizasyonel destek, Jakarta’daki ASEAN Sekreterliği tarafından sağlanır.

2. Amaç ve Görevler

Ana Amaç: EAS, ASEAN’ın merkezi rolüyle, bölgesel işbirliğini güçlendirerek ekonomik büyümeyi, siyasi istikrarı ve güvenliği sağlamayı hedefler. Zirve, Asya-Pasifik bölgesinde diyalog platformu oluşturarak ekonomik entegrasyonu teşvik eder, güvenlik sorunlarına barışçıl çözümler arar ve çevresel sürdürülebilirlik gibi küresel meselelerde ortak politikalar geliştirir. Ayrıca, bölgesel ve küresel krizlere karşı dayanıklılığı artırmayı amaçlar.

Temel Görevler:

Ekonomik Entegrasyon: Bölgesel Kapsamlı Ekonomik Ortaklık (RCEP) gibi serbest ticaret anlaşmalarını destekler. Güvenlik İşbirliği: Güney Çin Denizi gibi bölgesel anlaşmazlıklara çözüm üretmek için diyalog mekanizmaları oluşturur. Çevresel Sürdürülebilirlik: İklim değişikliği ve yenilenebilir enerji projelerini koordine eder. Kriz Yönetimi: Pandemi, doğal afetler ve ekonomik krizler gibi konularda ortak stratejiler geliştirir. Kültürel ve Sosyal Bağlar: Ülkeler arasında kültürel diyalog ve eğitim işbirliğini teşvik eder. 3. Üye Ülkeler ve Gözlemciler

Üye Ülkeler: EAS, 18 üye ülkeden oluşur: ASEAN’ın 10 üyesi (Brunei, Endonezya, Kamboçya, Laos, Malezya, Myanmar, Filipinler, Singapur, Tayland, Vietnam) ile Çin, Japonya, Güney Kore, Hindistan, Avustralya, Yeni Zelanda, ABD ve Rusya. Üyelik, 2011’de ABD ve Rusya’nın katılımıyla genişlemiştir.

Gözlemciler: EAS’ın resmi gözlemci statüsü yoktur. Ancak, Avrupa Birliği, Pakistan, Bangladeş ve Moğolistan gibi aktörler geçmişte gözlemci veya ortak statüsü için başvurmuştur. Avrupa Birliği, 2007’de gözlemci olma isteğini resmi olarak bildirmiştir.

Üyelik Kriterleri: Üyelik, ASEAN ile diyalog ortaklığına, ASEAN Dostluk ve İşbirliği Antlaşması’na (TAC) katılımına ve bölgesel işbirliğine katkı sağlama kapasitesine bağlıdır. Yeni üyeler, mevcut üyelerin oy birliğiyle kabul edilir.

4. Organizasyon Yapısı

Yönetim: EAS, ASEAN liderliğinde yürütülür ve en yüksek karar alma organı yıllık liderler zirvesidir. Zirveye, ASEAN dönem başkanlığını üstlenen ülke ev sahipliği yapar. Dışişleri bakanları ve teknik komiteler, zirve öncesi hazırlık toplantıları düzenler. Kararlar konsensüsle alınır ve bağlayıcı değildir.

Çalışma Şekli: EAS toplantıları, genellikle ASEAN liderler zirvesinden sonra yapılır. Dışişleri Bakanları Toplantıları ve Kıdemli Yetkililer Toplantıları, gündemi şekillendirir. ASEAN Sekreterliği, Jakarta’dan organizasyonel destek sağlar.

Finansman: EAS’ın faaliyetleri, üye ülkelerin katkıları ve ASEAN Sekreterliği’nin bütçesiyle finanse edilir. Özel projeler için uluslararası bağışlar ve ortak fonlar kullanılabilir.

5. Yetkiler ve Sınırlamalar

Yetkiler:

Politika Koordinasyonu: Bölgesel ekonomik, siyasi ve güvenlik politikalarını uyumlaştırır. Diyalog Platformu: Liderler arasında stratejik tartışmalar için forum sağlar. Proje Geliştirme: İklim değişikliği, afet yönetimi ve yenilenebilir enerji gibi alanlarda projeler başlatır.

Sınırlamalar:

Kararları bağlayıcı değildir; uygulama üye ülkelerin isteğine bağlıdır. Çin ve ABD gibi büyük güçler arasındaki rekabet, konsensüsü zorlaştırır. Kaynak kısıtlamaları, büyük ölçekli projelerin uygulanmasını sınırlar. 6. Faaliyetler ve Çalışma Alanları

Ekonomik Faaliyetler: EAS, Bölgesel Kapsamlı Ekonomik Ortaklık (RCEP) gibi serbest ticaret anlaşmalarını destekler. 2020’de imzalanan RCEP, küresel GSYİH’nin yaklaşık %30’unu kapsayan dünyanın en büyük ticaret bloğunu oluşturmuştur. EAS, mal ve hizmetlerin serbest dolaşımını teşvik eder ve bölgesel ekonomik entegrasyonu güçlendirir.

Güvenlik ve Barış: Zirve, Güney Çin Denizi’ndeki anlaşmazlıklar gibi bölgesel güvenlik sorunlarını ele alır. Üye ülkeler, ASEAN’ın liderliğinde barışçıl çözümler için diyalog mekanizmaları geliştirir. Örneğin, 2024-2028 EAS Eylem Planı, bölgesel güvenliği güçlendirmeyi hedefler.

Çevresel Çalışmalar: EAS, iklim değişikliğiyle mücadele ve yenilenebilir enerji projelerine odaklanır. 2019’da “Sürdürülebilirlik için Ortaklık” temasıyla çevre projeleri tartışılmış, deniz kirliliği ve yenilenebilir enerji konuları önceliklendirilmiştir.

Kriz Yönetimi: Zirve, pandemi ve doğal afetler gibi krizlerde ortak stratejiler geliştirir. Örneğin, COVID-19 pandemisi sırasında sağlık işbirliği ve aşı dağıtımı projeleri desteklenmiştir.

7. Türkiye’nin Rolü

Üyelik: Türkiye, EAS üyesi değildir. Ancak, Asya İşbirliği Diyaloğu’nun (ACD) 2019-2020 dönem başkanı olarak Asya-Pasifik bölgesinde aktif bir rol oynamıştır.

İlişkiler: Türkiye, ASEAN ülkeleriyle ekonomik ve kültürel bağlarını güçlendirmek için çalışır. Malezya, Endonezya ve Singapur ile serbest ticaret anlaşmaları imzalamış ve Yeniden Asya Girişimi ile işbirliğini artırmayı hedefler.

Stratejik Durum: Türkiye, Asya-Pasifik bölgesinde ekonomik fırsatları değerlendirerek EAS ülkeleriyle teknoloji, altyapı ve eğitim alanlarında ortaklıklar kurmayı amaçlar.

8. Tarihi ve Başarıları

Tarihçe:

1991: Malezya Başbakanı Mahathir Mohamad, EAS fikrini önerdi. 2005: İlk EAS, Kuala Lumpur’da düzenlendi. 2011: ABD ve Rusya üye oldu. 2020: RCEP anlaşması imzalandı. 2025: 20. yıl dönümü kutlamaları planlandı.

Başarılar:

RCEP ile dünyanın en büyük ticaret bloğunu oluşturdu. Güney Çin Denizi’nde diyalog mekanizmaları geliştirdi. İklim değişikliği ve afet yönetimi projelerine liderlik etti. 9. Zorluklar ve Eleştiriler

Zorluklar:

Çin-ABD rekabeti, konsensüsle karar almayı zorlaştırır. Ekonomik eşitsizlikler, entegrasyon süreçlerini yavaşlatır. Kaynak eksikliği, projelerin uygulanmasını sınırlar.

Eleştiriler:

Zirve, bağlayıcı kararlar alamaması nedeniyle etkisiz bulunur. Çin’in RCEP ve bölgesel güvenlikteki liderliği, bazı ülkelerde hegemonya endişesi yaratır. Güney Çin Denizi’nde somut çözümler üretilememesi eleştirilir. 10. Gelecek Perspektifi

Güncel Durum: 2025’te EAS, 20. yıl dönümünü kutlamaya hazırlanmakta ve RCEP’in uygulanmasını izlemeye devam etmektedir. İklim değişikliği, deniz kirliliği ve bölgesel güvenlik gibi konular önceliklidir. Zirve, Çin-ABD rekabetine rağmen diyalog platformu olarak önemini korur.

Miras: EAS, Asya-Pasifik’te bölgesel işbirliğini güçlendirmiş, ancak büyük güç rekabeti ve bağlayıcı karar eksikliği nedeniyle tam potansiyeline ulaşamamıştır. Gelecekte, teknoloji transferi, yeşil ekonomi ve dijital dönüşüm projeleriyle etkisini artırması beklenir.

Faydalanılan Kaynaklar: (East Asia Summit - Wikipedia), (ASEAN Zirvesi ve Küresel Ekonominin Gelişmesi - Güneydoğu Asya Çalışmaları), (Doğu Asya Araştırmaları Dergisi), (East Asia Forum), (South China Morning Post), (The Diplomat), (ASEAN Foundation), (Council on Foreign Relations), (The Asahi Shimbun), (CGTN), (Asia Times), (Al Jazeera), (Reuters Asia News), (Bloomberg Asia)