BIMSTEC - Çok Sektörlü Teknik ve Ekonomik İşbirliği için Bengal Körfezi Girişimi

BIMSTEC - Çok Sektörlü Teknik ve Ekonomik İşbirliği için Bengal Körfezi Girişimi

BIMSTEC Nedir?

Çok Sektörlü Teknik ve Ekonomik İşbirliği için Bengal Körfezi Girişimi (BIMSTEC), Güney Asya ve Güneydoğu Asya’daki yedi ülkeyi bir araya getiren bölgesel bir uluslararası örgüttür. İngilizce adıyla *Bay of Bengal Initiative for Multi-Sectoral Technical and Economic Cooperation*, BIMSTEC, Bengal Körfezi’ne kıyısı olan veya yakın bölgelerde bulunan ülkeler arasında ekonomik, teknik ve sosyal işbirliğini teşvik etmeyi amaçlar. 6 Haziran 1997’de Bangkok Deklarasyonu ile kurulan örgüt, başlangıçta BIST-EC (Bangladeş, Hindistan, Sri Lanka ve Tayland Ekonomik İşbirliği) adıyla dört üye ülkeyle faaliyetlerine başlamıştır. 2025 itibarıyla, BIMSTEC yedi tam üyeden oluşmakta ve yaklaşık 1,73 milyar nüfusu (dünya nüfusunun %22’si) ve 5,2 trilyon dolarlık birleşik GSYH ile küresel ekonomide önemli bir yer tutmaktadır. Örgütün merkezi Bangladeş’in başkenti Dakka’dadır.

Kuruluş Tarihi: BIMSTEC, 6 Haziran 1997’de Bangkok Deklarasyonu ile kurulmuştur. İlk olarak BIST-EC adıyla dört ülke (Bangladeş, Hindistan, Sri Lanka, Tayland) tarafından başlatılmış, 1997’de Myanmar’ın, 2004’te Nepal ve Bhutan’ın katılımıyla bugünkü adını almıştır.

Merkez: BIMSTEC’in kalıcı sekreteryası Dakka, Bangladeş’te bulunmaktadır ve 2014’te açılmıştır. Hindistan, sekreteryanın bütçesinin %33’ünü karşılar. 2025’te Genel Sekreter Indra Mani Pandey’dir.

2. Amaç ve Görevler

Ana Amaç: BIMSTEC, Bengal Körfezi bölgesinde ekonomik büyümeyi hızlandırmayı, sosyal ilerlemeyi teşvik etmeyi ve üye ülkeler arasında çok sektörlü işbirliğini güçlendirmeyi amaçlar. Örgüt, Güney Asya ve Güneydoğu Asya’yı birleştiren bir köprü olarak, bölgesel entegrasyonu destekler ve küresel ekonomik düzene karşı dayanıklılığı artırmayı hedefler. BIMSTEC, özellikle ticaret, bağlanırlık ve sürdürülebilir kalkınma alanlarında üye ülkelerin ortak çıkarlarını korur.

Temel Görevler:

Ekonomik Kalkınma: Ticaret, yatırım ve altyapı projeleriyle hızlı ekonomik büyümeyi teşvik etme. Bölgesel Bağlanırlık: Ulaşım, iletişim ve enerji altyapısını geliştirme. Sürdürülebilirlik: İklim değişikliği, çevre koruma ve mavi ekonomi projelerine odaklanma. Güvenlik ve İstikrar: Terörle mücadele, siber güvenlik ve afet yönetimi alanlarında işbirliği. Kültürel ve Sosyal İşbirliği: Eğitim, turizm ve halklar arası temasları artırma. 3. Üye Ülkeler ve İşbirliği

Üye Ülkeler: BIMSTEC’in 2025 itibarıyla yedi tam üyesi bulunmaktadır: Bangladeş, Bhutan, Hindistan, Myanmar, Nepal, Sri Lanka ve Tayland. Bu ülkeler, Bengal Körfezi’ne kıyısı olan veya yakın bölgelerde bulunan, Güney Asya ve Güneydoğu Asya’dan gelen devletlerdir. Örgüt, Güney Asya Bölgesel İşbirliği Teşkilatı (SAARC) ve Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği (ASEAN) arasında bir köprü olarak işlev görür.

Ortaklar ve Gözlemciler: BIMSTEC’in resmi gözlemci statüsü bulunmamakla birlikte, Asya Kalkınma Bankası (ADB) ve Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal Komisyonu (UNESCAP) gibi kuruluşlarla işbirliği yapar. Örgüt, ASEAN ve SAARC ile de sinerji geliştirmeyi hedefler.

Üyelik Kriterleri: BIMSTEC üyeliği, Bengal Körfezi’ne coğrafi yakınlık ve örgütün ekonomik ve teknik işbirliği hedeflerini benimseme kriterlerine dayanır. Yeni üyeler, mevcut üyelerin oy birliğiyle kabul edilir.

4. Organizasyon Yapısı

Yönetim: BIMSTEC, Liderler Zirvesi tarafından yönetilir ve bu zirve en üst karar alma organıdır. Zirveler, üye ülkelerin devlet veya hükümet başkanlarının katılımıyla düzenlenir. 2025’te 6. BIMSTEC Zirvesi, Tayland’ın Bangkok kentinde gerçekleştirilmiştir. Dışişleri Bakanları Toplantısı ve Üst Düzey Yetkililer Toplantısı, politikaları koordine eder. Sekreterya, Dakka’da bulunur ve idari işleri yürütür.

Çalışma Şekli: BIMSTEC, sektör odaklı bir işbirliği modeline sahiptir. 2022’de Colombo Zirvesi’nde, işbirliği sektörleri 14’ten 7’ye indirilerek daha yönetilebilir bir yapı oluşturulmuştur. Her üye ülke, belirli sektörlerde liderlik yapar (örneğin, Hindistan güvenlik ve bağlanırlık, Sri Lanka bilim ve teknoloji). Kararlar konsensüsle alınır ve bağlayıcı değildir.

Finansman: BIMSTEC’in bütçesi, üye ülkelerin katkılarıyla finanse edilir. Hindistan, sekreteryanın giderlerinin %33’ünü karşılar. 2024’te Hindistan, BIMSTEC’in operasyonel bütçesini artırmak için 1 milyon dolar ek katkı sağlamıştır.

5. Yetkiler ve Sınırlamalar

Yetkiler:

Ekonomik Koordinasyon: Serbest Ticaret Alanı Çerçeve Anlaşması (BFTAFA) ile ticaret ve yatırımın teşvik edilmesi. Bölgesel Güvenlik: Terörle mücadele ve afet yönetimi projelerinde işbirliği. Bağlanırlık: Ulaşım, enerji ve iletişim altyapısını geliştirme.

Sınırlamalar:

Bağlayıcı karar alma yetkisi olmaması, uygulamaları sınırlar. Myanmar’daki siyasi istikrarsızlık ve Rohingya krizi, işbirliğini zorlaştırır. Serbest Ticaret Anlaşması (FTA) müzakerelerinin yavaş ilerlemesi. Sekreteryanın sınırlı finansal ve insan kaynakları. 6. Faaliyetler ve Çalışma Alanları

Ekonomik İşbirliği: BIMSTEC, 2004’te imzalanan Serbest Ticaret Alanı Çerçeve Anlaşması (BFTAFA) ile ticaret ve yatırımı artırmayı hedefler. 2024’te, ticaret hacmi 100 milyar dolara ulaşmış, ancak FTA müzakereleri hâlâ tamamlanmamıştır. Asya Kalkınma Bankası ile 2022’de yayınlanan “BIMSTEC Ticaret Kolaylaştırma Stratejik Çerçevesi 2030” raporu, ticaretin artırılmasına yönelik yol haritası sunmuştur.

Bağlanırlık: BIMSTEC, ulaşım ve enerji altyapısını geliştirmeye odaklanır. 2025’te Bangkok’ta imzalanan Deniz Taşımacılığı İşbirliği Anlaşması, Bengal Körfezi’nde lojistik bağlanırlığı güçlendirmiştir. Hindistan, kuzeydoğu eyaletlerini Bangladeş ve Myanmar üzerinden bölgeye bağlamayı hedefler.

Güvenlik: BIMSTEC, terörle mücadele ve siber güvenlik alanlarında işbirliğini güçlendirir. 2018’de Hindistan’da düzenlenen MILEX-18 tatbikatı, üye ülkeler arasında askeri birlikte çalışabilirliği artırmıştır.

İklim ve Çevre: Örgüt, mavi ekonomi ve iklim değişikliğiyle mücadele projelerine odaklanır. 2024’te Nepal ve Bhutan, Hindistan’ın yenilenebilir enerji sektöründen faydalanmak için hidroelektrik işbirliği anlaşmaları imzalamıştır.

Kültürel İşbirliği: BIMSTEC, turizm ve halklar arası temasları teşvik eder. 2025’te BIMSTEC İş Forumu ve Fuarı, Dakka’da düzenlenerek özel sektör işbirliğini artırmıştır.

7. Türkiye’nin Rolü

Üyelik: Türkiye, BIMSTEC’in üyesi değildir ve coğrafi olarak Bengal Körfezi bölgesinde yer almamaktadır. Ancak, Hindistan ve Bangladeş gibi üye ülkelerle ikili ilişkiler geliştirmektedir.

İlişkiler: Türkiye, BIMSTEC ülkeleriyle ticaret ve kalkınma alanında işbirliği yapar. 2024’te Türkiye-Hindistan ticareti 12 milyar dolara ulaşmış; Bangladeş ile tekstil ve savunma sanayi projeleri artmıştır. TİKA, Nepal ve Bhutan’da eğitim ve sağlık projelerine destek vermektedir.

Stratejik Durum: Türkiye, BIMSTEC ülkeleriyle ekonomik bağlarını güçlendirmek için Asya-Pasifik stratejisini genişletmeyi hedefler. 2025’te Tayland ile yeni bir ticaret anlaşması müzakeresi planlanmaktadır.

8. Tarihi ve Başarıları

Tarihçe:

1997: Bangkok Deklarasyonu ile BIST-EC kuruldu. 1997: Myanmar’ın katılımıyla BIMST-EC adını aldı. 2004: Nepal ve Bhutan’ın katılımıyla BIMSTEC adını aldı. 2014: Dakka’da kalıcı sekreterya açıldı. 2022: BIMSTEC Şartı kabul edildi. 2025: Deniz Taşımacılığı İşbirliği Anlaşması imzalandı.

Başarılar:

MILEX-18 tatbikatıyla güvenlik işbirliğini güçlendirdi. BFTAFA ile ticaretin artırılmasına yönelik çerçeve oluşturdu. 2025’te Deniz Taşımacılığı Anlaşması ile bölgesel bağlanırlığı artırdı. 9. Zorluklar ve Eleştiriler

Zorluklar:

Myanmar’daki siyasi kriz ve Rohingya meselesi, işbirliğini zorlaştırır. FTA müzakerelerinin yavaş ilerlemesi, ekonomik entegrasyonu sınırlar. Hindistan’ın dominant rolü, diğer üyeler tarafından eleştirilir. Sekreteryanın sınırlı kaynakları, operasyonel kapasiteyi kısıtlar.

Eleştiriler:

BIMSTEC, SAARC’ın yerine geçmek için kullanıldığına dair eleştiriler alır. Toplantıların düzensizliği, örgütün etkinliğini azaltır. Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi, BIMSTEC’in stratejik etkisini gölgeler. 10. Güncel Gelişmeler (2024-2025)

6. BIMSTEC Zirvesi (2025): 4 Nisan 2025’te Bangkok’ta düzenlenen 6. BIMSTEC Zirvesi’nde, üye ülkeler ilk Deniz Taşımacılığı İşbirliği Anlaşması’nı imzaladı. Zirve, bağlanırlık, mavi ekonomi ve dijital dönüşüm konularına odaklanmıştır.

BIMSTEC Şartı: 2022’de kabul edilen BIMSTEC Şartı, 2024’te tüm üyeler tarafından onaylanarak örgüte yasal bir kişilik kazandırmıştır.

Ticaret ve Yatırım: 2023’te Asya Kalkınma Bankası ile ortaklaşa yayınlanan “BIMSTEC Ticaret Kolaylaştırma Stratejik Çerçevesi 2030” raporu, 2024’te uygulamaya geçmiş ve bölgesel ticaret hacmini %10 artırmıştır.

Güvenlik ve Afet Yönetimi: 2024’te Hindistan, BIMSTEC Güvenlik Diyaloğu’na ev sahipliği yaparak siber güvenlik ve afet yönetimi projelerini güçlendirmiştir.

11. Gelecek Perspektifi

Güncel Durum: 2025 itibarıyla BIMSTEC, bağlanırlık, güvenlik ve sürdürülebilir kalkınma alanlarında işbirliğini güçlendirmektedir. 6. Zirve, örgütün bölgesel entegrasyondaki rolünü pekiştirmiştir.

Miras: BIMSTEC, Güney Asya ve Güneydoğu Asya’yı birleştiren bir köprü olarak önemli bir potansiyele sahiptir. Ancak, Myanmar’daki kriz ve FTA müzakerelerinin yavaşlığı, tam entegrasyonu zorlaştırmaktadır. Gelecekte, Asya Kalkınma Bankası ve ASEAN ile işbirliğiyle etkisini artırması beklenmektedir.

Faydalanılan Kaynaklar: (BIMSTEC Official Website), (Encyclopaedia Britannica), (Reuters), (The Guardian), (BBC News), (Asian Development Bank Reports), (UN Economic and Social Commission for Asia and the Pacific), (Council on Foreign Relations), (The Diplomat), (Financial Times), (Politico Asia), (The Economist), (UN Conference on Trade and Development), (World Bank Reports), (Foreign Affairs), (Bloomberg), (Deutsche Welle), (SAIS Review of International Affairs), (Pacific Forum International), (Indian Council for Research on International Economic Relations)