Asya Altyapı Yatırım Bankası (AIIB)

Asya Altyapı Yatırım Bankası (AIIB), 2016'da Çin öncülüğünde kuruldu. 110 üyeyle, enerji ve ulaşım projelerine odaklanıyor. Türkiye, 4,5 milyar dolar yatırım aldı. Banka, yeşil enerji projelerine öncelik veriyor. Çin'in etkisi ve şeffaflık tartışmalı.

Asya Altyapı Yatırım Bankası (AIIB) Asya Altyapı Yatırım Bankası (AIIB) 1. Genel Bilgi

AIIB Nedir? Asya Altyapı Yatırım Bankası (Asian Infrastructure Investment Bank - AIIB), Asya-Pasifik bölgesinde altyapı yatırımlarını finanse etmek amacıyla 2016 yılında Çin’in öncülüğünde kurulan çok taraflı bir kalkınma bankasıdır. Merkezi Pekin’de bulunan AIIB, sürdürülebilir ekonomik büyümeyi, sosyal kalkınmayı ve bölgesel bağlanabilirliği teşvik etmeyi amaçlar. Banka, enerji, ulaşım, telekomünikasyon ve kentsel altyapı projelerine odaklanırken, yeşil enerji ve iklim değişikliğiyle mücadele gibi alanlara öncelik verir. 2025 itibarıyla AIIB’nin 110 üyesi bulunmakta olup, bu üyeler dünya nüfusunun %81’ini ve küresel GSYH’nin %65’ten fazlasını temsil eder (AIIB Official Website, T.C. Dışişleri Bakanlığı).

Kuruluş Tarihi: AIIB, Ekim 2013’te Çin Devlet Başkanı Xi Jinping’in önerisiyle başlatılmış, 25 Aralık 2015’te anlaşma makalelerinin yürürlüğe girmesiyle kurulmuş ve 16 Ocak 2016’da faaliyetlerine başlamıştır. Türkiye, 57 kurucu üye arasında yer almıştır (Encyclopaedia Britannica, T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı).

Merkez: AIIB’nin merkezi Pekin, Çin’dedir. 2023’te Abu Dabi, Birleşik Arap Emirlikleri’nde ilk yurtdışı operasyonel ofisi açılmıştır. 2025’te banka, 10. Yıllık Yönetim Kurulu Toplantısı’nı Pekin’de düzenlemiş ve yeni başkan Zou Jiayi’nin 2026’da göreve başlayacağı açıklanmıştır (Reuters).

2. Amaç ve Görevler

Ana Amaç: AIIB, Asya-Pasifik bölgesinde altyapı yatırımlarını finanse ederek ekonomik büyümeyi, sosyal kalkınmayı ve bölgesel bağlanabilirliği artırmayı hedefler. “Yarının Altyapısını Finanse Etme” vizyonuyla banka, sürdürülebilir, çevre dostu ve teknoloji odaklı projelere odaklanır. AIIB, Dünya Bankası ve Asya Kalkınma Bankası’na (ADB) alternatif bir finansman modeli sunarken, bu kuruluşlarla işbirliği yapar (Council on Foreign Relations).

Temel Görevler:

Altyapı Finansmanı: Enerji, ulaşım, telekomünikasyon ve kentsel altyapı projelerine kredi sağlama. Sürdürülebilir Kalkınma: Paris İklim Anlaşması ile uyumlu yenilenebilir enerji projelerini destekleme. Bölgesel Bağlanabilirlik: Kuşak ve Yol Girişimi ile uyumlu sınır ötesi altyapı projelerini finanse etme. Özel Sektör Desteği: Özel sektör yatırımlarını teşvik ederek altyapı finansman açığını kapatma. Küresel İşbirliği: BM, Dünya Bankası ve ADB ile ortak projeler geliştirme. 3. Üye Ülkeler ve İşbirliği

Üye Ülkeler: 2025 itibarıyla AIIB’nin 110 üyesi bulunmaktadır: 42 Asya, 26 Avrupa, 22 Afrika, 10 Okyanusya, 8 Güney Amerika ve 2 Kuzey Amerika ülkesinden oluşur. Türkiye, 2015’te kurucu üye olarak katılmıştır. Çin, %30 oy gücüyle en büyük hissedardır; Hindistan, Almanya ve Birleşik Krallık diğer önemli üyelerdir (AIIB Official Website).

Ortaklar ve İşbirliği: AIIB’nin resmi gözlemci statüsü yoktur, ancak Dünya Bankası, ADB ve Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) ile ortak projeler yürütür. 2024’te Kazakistan, Özbekistan ve Azerbaycan ile Hazar Yeşil Enerji Koridoru için mutabakat zaptı imzalanmıştır. Banka, BM Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri’ni destekler (Euronews).

Üyelik Kriterleri: AIIB üyeliği, altyapı yatırımlarına katkıda bulunma taahhüdü ve sermaye payı ödemesi gerektirir. Yeni üyeler, Yönetim Kurulu’nun onayıyla kabul edilir. 2025’te üye sayısı, 2017’deki 84’ten 110’a yükselmiştir (The Economist).

4. Organizasyon Yapısı

Yönetim: AIIB, Guvernörler Kurulu ve Yönetim Kurulu tarafından yönetilir. Guvernörler Kurulu, her üye ülkeden bir temsilciden oluşur ve en üst karar alma organıdır. Bankanın başkanı, 2025 itibarıyla Jin Liqun’dur; Zou Jiayi, 16 Ocak 2026’da görevi devralacaktır. Sekreterya, Pekin’deki merkezde faaliyet gösterir (Reuters).

Çalışma Şekli: AIIB, konsensüsle karar alır ve bağlayıcı olmayan bir yapıya sahiptir. Yerleşik olmayan Direktörler Kurulu, projeleri onaylar ve politikaları belirler. Banka, çevresel ve sosyal etkileri değerlendirmek için Projeden Etkilenen Kişiler Mekanizması (PPM) kullanır (AIIB Official Website).

Finansman: AIIB, 100 milyar dolarlık öz sermaye ile kurulmuştur. Üye ülkelerin sermaye katkıları, oy gücünü belirler; Çin, en büyük hissedardır. 2024’te banka, 60 milyar doların üzerinde kredi sağlamıştır (T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı).

5. Yetkiler ve Sınırlamalar

Yetkiler:

Proje Finansmanı: Enerji, ulaşım ve telekomünikasyon projelerine uzun vadeli krediler sağlama. Yeşil Yatırımlar: İklim değişikliğiyle mücadele için yenilenebilir enerji projelerini destekleme. Özel Sektör Desteği: Özel sektöre finansman sağlayarak altyapı açığını kapatma.

Sınırlamalar:

Bağlayıcı karar alma yetkisi olmaması, uygulamaları üye ülkelerin isteğine bırakır. Çin’in %30 oy gücü, bankanın tarafsızlığı konusunda tartışmalara yol açar. ABD’nin katılmaması, küresel finansal etkisini sınırlar (The Guardian). 6. Faaliyetler ve Çalışma Alanları

Altyapı Finansmanı: AIIB, enerji, ulaşım, telekomünikasyon ve kentsel altyapı projelerine odaklanır. 2024’te banka, dünya genelinde 100 milyar doların üzerinde taahhütte bulunmuş; bu taahhütlerin %50’si enerji ve ulaşım projelerine ayrılmıştır (Euronews).

Yeşil Enerji: AIIB, Paris İklim Anlaşması ile uyumlu projelere öncelik verir. Kazakistan’da 420 MW’lık yenilenebilir enerji projeleri ve Özbekistan’da su temini projeleri finanse edilmiştir. Türkiye’de yenilenebilir enerji ve enerji verimliliği projelerine 2018’den beri 4,5 milyar dolar sağlanmıştır (AIIB Official Website, T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı).

Bölgesel Bağlanabilirlik: AIIB, Kuşak ve Yol Girişimi ile uyumlu projeleri destekler. 2024’te Hazar Yeşil Enerji Koridoru, Kazakistan, Özbekistan ve Azerbaycan ile ortaklaşa başlatılmıştır (Euronews).

Özel Sektör Desteği: Türkiye’de TSKB, İş Bankası ve Akbank gibi bankalar aracılığıyla özel sektöre kredi sağlanmıştır. 2024’te Türk Eximbank, AIIB garantisiyle 285,7 milyon dolarlık sendikasyon kredisi almıştır (Türk Eximbank).

Küresel İşbirliği: AIIB, Dünya Bankası ve ADB ile ortak projeler yürütür. 2025’te Sevilla’da düzenlenen FfD4 toplantısında, AIIB, sürdürülebilir kalkınma için finansman rehberi yayınlamıştır (AIIB Official Website).

7. Türkiye’nin Rolü

Üyelik: Türkiye, 2015’te AIIB’nin 57 kurucu üyesinden biri olmuş ve %2,6 oy gücüyle bankanın önemli ortaklarından biridir (T.C. Dışişleri Bakanlığı).

İlişkiler: AIIB, 2018’den beri Türkiye’ye 4,5 milyar dolar finansman sağlamış; bu, bankanın en fazla destek verdiği ikinci ülke konumundadır. Projeler, yenilenebilir enerji, enerji verimliliği, ulaşım ve kentsel altyapıya odaklanır. 2024’te Türkiye, İstanbul Sismik Riskin Azaltılması ve Acil Durum Hazırlık Projesi (İSMEP) için 440 milyon avro kredi almıştır (T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı).

Stratejik Durum: Türkiye, AIIB’nin Kuşak ve Yol Girişimi’nde stratejik bir köprü konumundadır. Türk bankaları, AIIB kredilerini özel sektöre aktararak yeşil yatırımları destekler. 2025’te Türkiye, AIIB ile enerji verimliliği ve altyapı projelerinde yeni işbirlikleri planlamaktadır (T.C. Ticaret Bakanlığı).

8. Tarihi ve Başarıları

Tarihçe:

2013: Xi Jinping, AIIB’yi önerdi. 2015: Anlaşma makaleleri yürürlüğe girdi. 2016: AIIB, Pekin’de faaliyetlerine başladı. 2017: Üye sayısı 84’e ulaştı. 2023: Abu Dabi’de ilk yurtdışı ofisi açıldı. 2025: Zou Jiayi, yeni başkan olarak seçildi.

Başarılar:

60 milyar doların üzerinde altyapı kredisi sağladı (AIIB Official Website). Kazakistan ve Özbekistan’da yeşil enerji projelerini finanse etti. Türkiye’de 4,5 milyar dolarlık yatırım yaptı (T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı). Hazar Yeşil Enerji Koridoru’nu destekledi (Euronews). 9. Zorluklar ve Eleştiriler

Zorluklar:

Çin’in %30 oy gücü, bankanın tarafsızlığı konusunda endişelere yol açar. ABD’nin katılmaması, küresel finansal etkisini sınırlar. Çevresel ve sosyal standartların uygulanmasında şeffaflık eksikliği eleştirilir (The Guardian).

Eleştiriler:

AIIB, Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi’ni desteklemek için bir araç olarak görülür. Dünya Bankası ve ADB’ye kıyasla daha az yerleşik standartlara sahip olduğu iddia edilir. Üye ülkelerdeki borç yükü, sürdürülebilirlik endişelerine yol açar (Foreign Affairs). 10. Güncel Gelişmeler (2024-2025)

10. Yıllık Toplantı (2025): 24-26 Haziran 2025’te Pekin’de düzenlenen 10. Yıllık Yönetim Kurulu Toplantısı’nda Zou Jiayi, yeni başkan olarak seçilmiş; banka, Sevilla’daki FfD4 toplantısında sürdürülebilir kalkınma finansman açığını ele alan bir rehber yayınlamıştır (Reuters).

Abu Dabi Ofisi: 2023’te Abu Dabi’de açılan operasyonel ofis, 2024’te MENA bölgesindeki yatırımları artırmış; COP28 hedefleriyle uyumlu projeler finanse edilmiştir (WAM).

Türkiye Projeleri: 2024’te AIIB, Türk Eximbank’a 285,7 milyon dolarlık sendikasyon kredisi sağlamış; İSMEP için 440 milyon avro tahsis edilmiştir (Türk Eximbank, T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı).

Orta Asya Yatırımları: Kazakistan’da 2 milyar dolarlık yenilenebilir enerji projeleri ve Özbekistan’da su temini projeleri finanse edilmiştir. Hazar Yeşil Enerji Koridoru, 2024’te ADB ile ortaklaşa başlatılmıştır (Euronews).

11. Gelecek Perspektifi

Güncel Durum: 2025 itibarıyla AIIB, Asya-Pasifik’te ve küresel ölçekte altyapı finansmanında lider bir aktördür. Yeşil enerji, bölgesel bağlanabilirlik ve özel sektör yatırımları, bankanın öncelikleridir. Türkiye, bankanın en büyük ikinci finansman alıcısıdır (AIIB Official Website).

Miras: AIIB, 2016’dan beri 60 milyar doların üzerinde kredi sağlayarak Asya’daki altyapı açığını kapatmış, Türkiye gibi ülkelere önemli destek sunmuştur. Ancak, Çin’in etkisi ve şeffaflık eleştirileri, bankanın geleceğini şekillendirecektir. Gelecekte, yeşil finansman ve dijital altyapı projeleriyle AIIB’nin rolü artacaktır (Council on Foreign Relations).

Faydalanılan Kaynaklar: (AIIB Official Website), (Encyclopaedia Britannica), (Reuters), (The Guardian), (Council on Foreign Relations), (The Economist), (Financial Times), (Politico Asia), (Deutsche Welle), (Foreign Affairs), (Bloomberg), (SAIS Review of International Affairs), (Center for Strategic and International Studies), (Brookings Institution), (The Wall Street Journal), (International Institute for Strategic Studies), (UN Economic and Social Commission for Asia and the Pacific), (Asian Development Bank Reports), (Pacific Forum International), (T.C. Dışişleri Bakanlığı), (T.C. Ticaret Bakanlığı), (T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı), (WAM), (Euronews)