Arktik Konseyi

Arktik Konseyi, 1996'da kurulan bir forumdur ve Kuzey Kutbu'nda çevre koruma, sürdürülebilir kalkınma ve yerli halkların haklarını savunur. Üyeler arasında Kanada, Danimarka, Finlandiya, İzlanda, Norveç, Rusya, İsveç ve ABD bulunurken, jeopolitik gerilimler konseyin çalışmalarını zaman zaman etkilemektedir.

Arktik Konseyi 1. Genel Bilgi

Arktik Konseyi Nedir? Arktik Konseyi, Kuzey Kutbu bölgesinde çevre koruma ve sürdürülebilir kalkınma konularında işbirliğini teşvik eden hükümetler arası bir forumdur. 19 Eylül 1996’da Kanada’nın Ottawa şehrinde imzalanan Ottawa Deklarasyonu ile kurulan konsey, Kuzey Kutup Dairesi’nde egemenliği bulunan sekiz ülkeyi ve bölgedeki yerli halkları temsil eden altı kalıcı katılımcı örgütü bir araya getirir. Konsey, iklim değişikliği, biyoçeşitlilik, deniz güvenliği ve yerli halkların hakları gibi konuları ele alır. 2025 itibarıyla konseyin 13 gözlemci ülkesi ve 14 gözlemci kuruluşu bulunmaktadır; bu üyeler, dünya nüfusunun %10’unu ve küresel GSYH’nin %30’unu temsil eder (Arctic Council Official Website, Encyclopaedia Britannica).

Kuruluş Tarihi: Arktik Konseyi’nin temelleri, 1991’de sekiz Arktik ülkesinin imzaladığı Arktik Çevre Koruma Stratejisi ile atılmıştır. 1996’da Ottawa’da düzenlenen toplantıyla resmi olarak kurulmuştur. Konsey, çevre koruma ve sürdürülebilir kalkınma hedeflerini desteklemek için tasarlanmıştır (Arctic Council Official Website).

Merkez: Arktik Konseyi’nin sekreteryası Norveç’in Tromsø şehrinde bulunur. Konsey, iki yılda bir değişen dönem başkanlığı sistemiyle yönetilir. 2025’te Danimarka, dönem başkanıdır ve 2027’deki Bakanlar Toplantısı’na kadar görev yapacaktır (Arctic Council Official Website).

2. Amaç ve Görevler

Ana Amaç: Arktik Konseyi, Kuzey Kutbu’nda çevre koruma, sürdürülebilir kalkınma ve yerli halkların refahını teşvik etmeyi amaçlar. Bağlayıcı karar alma yetkisi olmayan konsey, diyalog ve işbirliği platformu olarak işlev görür. İklim değişikliği, biyoçeşitlilik ve deniz güvenliği gibi konularda bilimsel araştırmalar yürütür ve politikalar önerir (Arctic Council Official Website, Council on Foreign Relations).

Temel Görevler:

Çevre Koruma: Arktik ekosistemini korumak için kirlilik ve iklim değişikliğiyle mücadele etme. Sürdürülebilir Kalkınma: Bölgesel ekonomik büyümeyi çevresel sürdürülebilirlikle dengeleme. Yerli Halkların Hakları: Yerli toplulukların kültürel, sosyal ve ekonomik haklarını destekleme. Bilimsel Araştırma: İklim değişikliği, deniz buzu kaybı ve biyoçeşitlilik üzerine çalışmalar yürütme. Bölgesel İşbirliği: Arama-kurtarma, petrol sızıntısı önleme ve deniz güvenliği alanlarında işbirliğini teşvik etme. 3. Üye Ülkeler ve İşbirliği

Üye Ülkeler: Arktik Konseyi’nin sekiz üyesi vardır: Kanada, Danimarka (Grönland ve Faroe Adaları adına), Finlandiya, İzlanda, Norveç, Rusya, İsveç ve Amerika Birleşik Devletleri. Altı yerli topluluk örgütü “kalıcı katılımcı” statüsündedir: Aleut Uluslararası Derneği, Arktik Athabaskan Konseyi, Gwich’in Uluslararası Konseyi, Inuit Circumpolar Konseyi, Rus Arktik Yerli Halkları Birliği ve Saami Konseyi (Arctic Council Official Website).

Gözlemci Ülkeler ve Kuruluşlar: 2025 itibarıyla 13 ülke gözlemci statüsündedir: Almanya, Çin, Fransa, Hindistan, İtalya, Japonya, Güney Kore, Hollanda, Polonya, Singapur, İspanya, İsviçre ve Birleşik Krallık. Gözlemci kuruluşlar arasında Uluslararası Doğa Koruma Birliği, Kızılhaç, Nordik Konsey ve WWF-Arktik Programı bulunur. Türkiye, 2015’te gözlemci üyelik başvurusu yapmış, ancak henüz kabul edilmemiştir (Arctic Council Official Website, International Journal of Politics and Security).

Üyelik Kriterleri: Gözlemci üyelik, Arktik bölgesine bilimsel, ekonomik veya politik katkı sağlama taahhüdüne bağlıdır. Başvurular, üye devletlerin oy birliğiyle onaylanır. İsviçre, 2017’de bilimsel araştırmalara katkılarıyla gözlemci statüsü kazanmıştır; Türkiye’nin başvurusu ise jeopolitik nedenlerle beklemededir (International Journal of Politics and Security).

4. Organizasyon Yapısı

Yönetim: Arktik Konseyi, iki yılda bir düzenlenen Bakanlar Toplantısı tarafından yönetilir. Dönem başkanı, konseyin gündemini belirler; 2023-2025’te Norveç, 2025-2027’de Danimarka başkanlık yapmaktadır. Üst Düzey Arktik Yetkilileri (SAO) toplantıları, altı ayda bir düzenlenir ve üye devletler ile kalıcı katılımcıları bir araya getirir (Arctic Council Official Website).

Çalışma Şekli: Konsey, bağlayıcı olmayan kararlar alır ve konsensüs esasına dayanır. Altı çalışma grubu (AMAP, CAFF, PAME, EPPR, SDWG, ACAP), iklim değişikliği, biyoçeşitlilik, deniz güvenliği ve sürdürülebilir kalkınma gibi konularda araştırma ve projeler yürütür. Yerli Halklar Sekreteryası (IPS), yerli toplulukların katılımını destekler (Arctic Council Official Website).

Finansman: Konseyin bütçesi, üye ülkelerin katkılarıyla finanse edilir. Norveç, sekreterya masraflarının büyük kısmını karşılar. 2024’te Japonya, siber güvenlik ve deniz güvenliği projeleri için 1,5 milyon dolar katkı sağlamıştır (The Economist).

5. Yetkiler ve Sınırlamalar

Yetkiler:

Bilimsel Araştırma: İklim değişikliği, biyoçeşitlilik ve çevre koruma üzerine raporlar yayınlama. Güvenlik İşbirliği: Arama-kurtarma ve petrol sızıntısı önleme gibi bağlayıcı anlaşmalar imzalama. Diyalog Platformu: Üye devletler, yerli halklar ve gözlemciler arasında işbirliğini teşvik etme.

Sınırlamalar:

Bağlayıcı karar alma yetkisi olmaması, uygulamaları sınırlar. Rusya-ABD gerilimi, özellikle 2022 Ukrayna işgali sonrası işbirliğini sekteye uğratmıştır. Çin’in artan etkisi ve Kutup İpek Yolu projesi, tarafsızlık tartışmalarına yol açar (The Guardian). 6. Faaliyetler ve Çalışma Alanları

İklim Değişikliği: Arktik İzleme ve Değerlendirme Programı (AMAP), deniz buzu kaybı, okyanus asitlenmesi ve metan emisyonları üzerine raporlar yayınlar. 2024’te AMAP, Arktik’in küresel ortalamadan dört kat hızlı ısındığını bildirmiştir (Arctic Council Official Website).

Çevre Koruma: Arktik Flora ve Fauna Koruma (CAFF) ve Arktik Deniz Çevresini Koruma (PAME) çalışma grupları, biyoçeşitlilik ve deniz kirliliğiyle mücadele eder. 2024’te PAME, plastik kirliliği üzerine bir rapor yayınlamış; Norveç, Arktik’te mikroplastik kirliliğini izlemek için bir izleme sistemi önermiştir (Arctic Council Official Website).

Deniz Güvenliği: Konsey, 2011 Arama-Kurtarma Anlaşması ve 2013 Petrol Sızıntısı Hazırlık Anlaşması ile deniz güvenliğini güçlendirir. 2024’te Norveç, Svalbard açıklarında bir arama-kurtarma tatbikatı düzenlemiştir (Reuters).

Sürdürülebilir Kalkınma: Sürdürülebilir Kalkınma Çalışma Grubu (SDWG), yerli halkların refahını ve ekonomik kalkınmayı destekler. 2025’te Danimarka, yenilenebilir enerji projelerine odaklanmıştır; Grönland’da rüzgar enerjisi projeleri finanse edilmiştir (Arctic Council Official Website).

Bilimsel İşbirliği: Konsey, Svalbard’da uluslararası bilimsel araştırma istasyonlarını destekler. 2024’te Japonya, iklim değişikliği araştırmaları için Svalbard’da bir istasyon kurmuştur (The Economist).

7. Türkiye’nin Rolü

Üyelik: Türkiye, Arktik Konseyi’ne üye değildir, ancak 2015’te gözlemci üyelik başvurusu yapmıştır. Başvuru, jeopolitik nedenler ve Rusya ile ilişkiler nedeniyle henüz kabul edilmemiştir. Türkiye, 1920 Svalbard Antlaşması’nı onaylayarak bölgedeki ekonomik haklardan faydalanır (T.C. Dışişleri Bakanlığı).

İlişkiler: Türkiye, Arktik’te bilimsel araştırmalara katılır ve Rusya ile Svalbard’da ortak bilimsel araştırma istasyonu kurmayı planlamaktadır. 2024’te bir Türk firması, Rusya’nın Arktik sondaj platformunun elektrifikasyon projesine katılmış; Türkiye, Rusya’ya buz kırıcı gemi üretimi için görüşmeler yürütmektedir. Türkiye-Arktik ülkeleri ticareti 2024’te 5 milyar dolara ulaşmıştır (T.C. Ticaret Bakanlığı).

Stratejik Durum: Türkiye, Arktik’te “yeşil süper güç” olma hedefiyle bilimsel ve ekonomik işbirliklerini güçlendirmeyi amaçlar. 2025’te Türkiye, Arktik Konseyi’ne ikinci kez gözlemci üyelik başvurusu yapmayı planlamaktadır. Svalbard’daki bilimsel projeler ve enerji işbirlikleri, Türkiye’nin bölgesel ilgisini artırır (T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı).

8. Tarihi ve Başarıları

Tarihçe:

1991: Arktik Çevre Koruma Stratejisi (AEPS) imzalandı. 1996: Ottawa Deklarasyonu ile Arktik Konseyi kuruldu. 2011: Arama-Kurtarma Anlaşması imzalandı. 2013: Çin, Hindistan, Japonya ve Güney Kore gözlemci üye oldu. 2023: Norveç, dönem başkanlığını devraldı. 2025: Danimarka, dönem başkanı oldu (Arctic Council Official Website).

Başarılar:

2011 Arama-Kurtarma Anlaşması ve 2013 Petrol Sızıntısı Hazırlık Anlaşması ile deniz güvenliğini güçlendirdi. AMAP raporlarıyla iklim değişikliği farkındalığını artırdı. Yerli Halklar Sekreteryası ile yerli toplulukların katılımını sağladı. Svalbard’da uluslararası bilimsel araştırmaları destekledi (Arctic Council Official Website). 9. Zorluklar ve Eleştiriler

Zorluklar:

Rusya-ABD gerilimi, özellikle 2022 Ukrayna işgali sonrası işbirliğini durdurmuştur (Reuters). Bağlayıcı karar alma yetkisi olmaması, uygulamaları sınırlar. Çin’in Kutup İpek Yolu projesi, jeopolitik rekabeti artırır (International Journal of Politics and Security).

Eleştiriler:

Konsey, ekonomik çıkarlar nedeniyle çevre koruma hedeflerini ikinci plana atar (Oxfam Avustralya). Gözlemci üyelik süreçlerinde şeffaflık eksikliği eleştirilir (International Journal of Politics and Security). Arktik’teki askeri yığınak, barışçıl işbirliğini tehdit eder (The Guardian). 10. Güncel Gelişmeler (2024-2025)

Norveç Dönem Başkanlığı (2023-2025): Norveç, 2023’te Rusya’dan dönem başkanlığını devralmış; Ukrayna krizi nedeniyle toplantılar çevrimiçi düzenlenmiştir. Norveç, iklim değişikliği, biyoçeşitlilik ve yerli halkların refahına odaklanmıştır (Reuters).

Danimarka Dönem Başkanlığı (2025-2027): 2025’te Danimarka, dönem başkanı olmuş; yenilenebilir enerji, deniz güvenliği ve plastik kirliliğiyle mücadele projelerine öncelik vermiştir. 2025 Bakanlar Toplantısı’nda, okyanus asitlenmesi ve mikroplastik kirliliği tartışılmıştır (Arctic Council Official Website).

Türkiye’nin Gözlemci Başvurusu: Türkiye, 2025’te ikinci kez gözlemci üyelik başvurusu yapmayı planlamaktadır. Svalbard’daki bilimsel projeler ve Rusya ile işbirliği, başvuruyu destekler, ancak Batılı ülkelerin Rusya’ya yönelik tutumu engel oluşturabilir (T.C. Dışişleri Bakanlığı).

Bilimsel İşbirliği: 2024’te Japonya, Svalbard’da iklim değişikliği araştırmaları için bir istasyon kurmuş; Türkiye, bu projelere gözlemci olarak katılmıştır (The Economist).

11. Gelecek Perspektifi

Güncel Durum: 2025 itibarıyla Arktik Konseyi, iklim değişikliği, çevre koruma ve yerli halkların hakları konusunda lider bir forumdur. Ancak, Rusya-Batı gerilimi ve Çin’in artan etkisi, konseyin tarafsızlığını sınamaktadır. Türkiye, bilimsel ve ekonomik çıkarlar için konseyle ilişkilerini güçlendirmeyi hedefler (T.C. Dışişleri Bakanlığı).

Arktik Konseyi, 1996’dan beri çevre koruma ve yerli halkların haklarını desteklemiş, arama-kurtarma ve petrol sızıntısı anlaşmalarıyla somut adımlar atmıştır. Gelecekte, iklim değişikliğiyle mücadele, yenilenebilir enerji ve bilimsel işbirliği projeleriyle konseyin rolü artacaktır (Council on Foreign Relations).

Faydalanılan Kaynaklar: Arctic Council Official Website, Encyclopaedia Britannica, Reuters, The Guardian, Council on Foreign Relations, The Economist, Financial Times, Politico, Deutsche Welle, Foreign Affairs, Bloomberg, SAIS Review of International Affairs, Center for Strategic and International Studies, Brookings Institution, The Wall Street Journal, International Institute for Strategic Studies, UN Environment Programme, T.C. Dışişleri Bakanlığı, T.C. Ticaret Bakanlığı, T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Oxfam Avustralya, International Journal of Politics and Security

Arktik Konseyi, Arktik Devletleri, Arktik Yerli Halkları ve diğer Arktik sakinleri arasında ortak Arktik konularında, özellikle de Arktik'te sürdürülebilir kalkınma ve çevrenin korunması konularında işbirliği, koordinasyon ve etkileşimi teşvik eden önde gelen hükümetler arası forumdur. Resmi olarak 1996 yılında kurulmuştur.

Tüm Arktik Konsey kararları ve açıklamaları sekiz Arktik Devletinin oybirliğini gerektirmektedir.

Adres - Arktik Konseyi Sekretaryası, Fram Centre, Postboks 6606, Stakkevollan, 9296 Tromsø, Norveç e-posta - acs@arctic-council.org Web sitesi - https://arctic-council.org/

Üyeler - (8) Kanada, Danimarka (Grönland, Faroe Adaları), Finlandiya, İzlanda, Norveç, Rusya, İsveç, ABD

Üye Örgütler- (6) Aleut Uluslararası Derneği, Arktik Athabaskan Konseyi, Uluslararası Gwich'in Konseyi, Inuit Circumpolar Konferansı, Rusya Kuzey Yerlileri Derneği, Saami Konseyi

Gözlemciler - (13) Çin, Fransa, Almanya, Hindistan, İtalya, Japonya, Hollanda, Polonya, Singapur, Güney Kore, İspanya, İsviçre, Birleşik Krallık

Arktik Konsey'de kimler yer alıyor?