ANZUS, Avustralya, Yeni Zelanda ve ABD arasında 1951'de imzalanmış kolektif güvenlik anlaşmasıdır. Çin gibi tehditlere karşı bölge güvenliğini sağlamayı hedefler. Yeni Zelanda'nın nükleer karşıtı politikaları nedeniyle işbirliği kısmen sınırlıdır.
ANZUS Nedir? ANZUS (Australia, New Zealand, United States Security Treaty), Avustralya, Yeni Zelanda ve Amerika Birleşik Devletleri arasında 1 Eylül 1951’de San Francisco’da imzalanan bir kolektif güvenlik anlaşmasıdır. Anlaşma, Pasifik bölgesinde herhangi bir tarafa yönelik silahlı saldırının diğer tarafların barış ve güvenliğini tehdit edeceği ilkesine dayanır ve tarafları ortak tehlikeye karşı hareket etmeye çağırır. Soğuk Savaş döneminde komünizm tehdidine karşı oluşturulan bir dizi ittifakın parçası olan ANZUS, başlangıçta Japonya’nın yeniden silahlanmasını kontrol etmek ve Pasifik’te istikrar sağlamak amacıyla kurulmuştur. 2025 itibarıyla, ANZUS, özellikle Avustralya-ABD ittifakı olarak güçlü bir şekilde devam etmekte; Yeni Zelanda ise 1986’dan beri nükleer karşıtı politikaları nedeniyle kısmen askıya alınmış durumdadır. Örgüt, yaklaşık 400 milyon nüfusu ve 28 trilyon dolarlık birleşik GSYH’yi temsil eden bu üç ülke arasında güvenliği ve işbirliğini güçlendirir.
Kuruluş Tarihi: ANZUS, 1 Eylül 1951’de imzalanmış ve 29 Nisan 1952’de yürürlüğe girmiştir. 1986’da Yeni Zelanda’nın nükleer karşıtı politikaları nedeniyle ABD-Yeni Zelanda ilişkileri askıya alınmış, ancak Avustralya-ABD ittifakı tam güçle devam etmiştir.
Merkez: ANZUS’un sabit bir sekreteryası veya merkezi bulunmamaktadır. Örgüt, dışişleri ve savunma bakanlarının katıldığı yıllık AUSMIN (Australia-United States Ministerial Consultations) toplantılarıyla koordine edilir. 2025’te bu toplantılar, Avustralya’nın Canberra şehrinde düzenlenmiştir.
2. Amaç ve GörevlerAna Amaç: ANZUS, Pasifik bölgesinde kolektif güvenliği sağlamayı, tarafların toprak bütünlüğünü ve siyasi bağımsızlığını korumayı ve silahlı saldırılara karşı ortak savunma kapasitesini geliştirmeyi amaçlar. Anlaşma, Birleşmiş Milletler Şartı’na uygun olarak güç kullanımını yalnızca öz savunma için meşru kılar ve tarafları güvenlik konularında düzenli istişarelere teşvik eder.
Temel Görevler:
Kolektif Savunma: Pasifik bölgesinde herhangi bir tarafa yönelik silahlı saldırıya karşı ortak tepki verme. Askeri İşbirliği: Ortak tatbikatlar, istihbarat paylaşımı ve askeri teçhizat standardizasyonu. Siber Güvenlik: 2024’ten itibaren siber saldırıların ANZUS’un kolektif savunma maddesi (Madde IV) kapsamına alınması. Bölgesel İstikrar: Çin, Kuzey Kore ve Rusya gibi bölgesel tehditlere karşı Pasifik’te denge sağlama. Diplomatik Koordinasyon: AUSMIN toplantıları aracılığıyla dışişleri ve savunma politikalarını uyumlaştırma. 3. Üye Ülkeler ve İşbirliğiÜye Ülkeler: ANZUS’un üç üyesi vardır: Avustralya, Yeni Zelanda ve Amerika Birleşik Devletleri. 1986’da Yeni Zelanda’nın nükleer karşıtı politikaları nedeniyle ABD ile ilişkileri askıya alınmış, ancak Avustralya-ABD ittifakı tam güçle devam etmiştir. Yeni Zelanda, 2007’den itibaren ANZUS’un bazı alanlarında (örneğin, istihbarat paylaşımı) yeniden katılım sağlamış; 2024’te siber güvenlik alanında Avustralya ile işbirliğini güçlendirmiştir.
Ortaklar ve Gözlemciler: ANZUS’un resmi gözlemci statüsü bulunmamakla birlikte, AUKUS (Avustralya, Birleşik Krallık, ABD) ve Quad (ABD, Avustralya, Japonya, Hindistan) gibi ittifaklarla sinerji oluşturur. Ayrıca, Filipinler ve Japonya ile yapılan ikili savunma anlaşmalarıyla bağlantılıdır.
Üyelik Kriterleri: ANZUS, yalnızca üç kurucu üye ile sınırlıdır ve yeni üye kabulü öngörülmez. İşbirliği, Pasifik bölgesinde stratejik çıkarlara dayalı olarak yürütülür.
4. Organizasyon YapısıYönetim: ANZUS, sabit bir sekreterya veya genel merkez olmadan işler. En üst karar alma organı, dışişleri ve savunma bakanlarının katıldığı ANZUS Konseyi’dir. 1985’ten beri toplantılar, AUSMIN formatında Avustralya ve ABD arasında düzenlenir. Yeni Zelanda, 2012’den itibaren sınırlı katılım sağlamaktadır. 2025’te AUSMIN toplantısı, Canberra’da düzenlenmiştir.
Çalışma Şekli: ANZUS, bağlayıcı olmayan bir anlaşmadır; taraflar, kendi anayasal süreçlerine uygun olarak hareket eder. Kararlar, konsensüsle alınır ve düzenli toplantılarla (AUSMIN) koordine edilir. Örgüt, ortak tatbikatlar, istihbarat paylaşımı ve askeri personel değişimiyle faaliyetlerini sürdürür.
Finansman: ANZUS’un ayrı bir bütçesi yoktur; faaliyetler, üye ülkelerin savunma bütçelerinden finanse edilir. 2024’te Avustralya, savunma harcamalarını GSYH’nin %2’sine çıkarma hedefini onaylamıştır.
5. Yetkiler ve SınırlamalarYetkiler:
Kolektif Savunma: Madde IV uyarınca, bir tarafa yönelik silahlı saldırı, diğer tarafları harekete geçmeye çağırır. Askeri İşbirliği: Ortak tatbikatlar ve istihbarat paylaşımı düzenleme. Siber Savunma: 2024’te siber saldırıların silahlı saldırı olarak değerlendirilebileceği kabul edilmiştir.Sınırlamalar:
Bağlayıcı karar alma yetkisi olmaması, uygulamaları üye ülkelerin isteğine bırakır. Yeni Zelanda’nın 1986’dan beri kısmen askıya alınması, üçlü işbirliğini sınırlar. Çin’in bölgesel etkisi, ANZUS’un stratejik hedeflerini zorlaştırır. 6. Faaliyetler ve Çalışma AlanlarıAskeri İşbirliği: ANZUS, ortak tatbikatlar ve askeri personel değişimiyle tanınır. Talisman Sabre, Avustralya ve ABD arasında düzenlenen en büyük bienal tatbikattır. 2023’te 30.000 askerin katıldığı tatbikat, 2025’te de devam edecektir.
İstihbarat Paylaşımı: ANZUS, Five Eyes istihbarat ittifakıyla entegredir. Avustralya ve Yeni Zelanda, 2024’te Çin ve Rusya kaynaklı siber tehditlere karşı ortak istihbarat paylaşımını artırmıştır.
Siber Güvenlik: 2024’te Avustralya ve Yeni Zelanda, siber saldırıların ANZUS’un Madde IV kapsamına alınabileceğini açıklamış; bu, ittifakın dijital alandaki rolünü güçlendirmiştir.
Bölgesel Güvenlik: ANZUS, Çin’in Pasifik’teki etkisine karşı AUKUS ve Quad ile birlikte çalışır. 2022’de Çin-Solomon Adaları anlaşmasına tepki olarak, ANZUS üyeleri Pasifik’te güvenlik varlığını artırmıştır.
AUSMIN Toplantıları: 2024 AUSMIN toplantısında, Avustralya ve ABD, nükleer denizaltı teknolojisi (AUKUS kapsamında) ve siber savunma projelerini tartışmıştır.
7. Türkiye’nin RolüÜyelik: Türkiye, ANZUS’un üyesi değildir ve Pasifik bölgesinde yer almamaktadır. Ancak, NATO üyesi olarak Avustralya ve ABD ile güvenlik ve savunma alanında işbirliği yapar.
İlişkiler: Türkiye, Avustralya ile savunma sanayi ve ticaret alanında işbirliği geliştirir. 2024’te Türkiye-Avustralya ticareti 2 milyar dolara ulaşmış; savunma sanayi projeleri görüşülmüştür. Yeni Zelanda ile ilişkiler, kültürel ve ticari alanlarda sınırlıdır.
Stratejik Durum: Türkiye, NATO aracılığıyla ANZUS üyeleriyle dolaylı olarak işbirliği yapar. 2025’te Türkiye, Avustralya ile siber güvenlik ve insansız hava aracı teknolojileri üzerine yeni bir anlaşma planlamaktadır.
8. Tarihi ve BaşarılarıTarihçe:
1951: ANZUS Anlaşması, San Francisco’da imzalandı. 1952: Anlaşma yürürlüğe girdi. 1986: Yeni Zelanda, nükleer karşıtı politikaları nedeniyle ANZUS’tan kısmen askıya alındı. 2007: Yeni Zelanda, sınırlı işbirliğine geri döndü. 2012: ABD, Yeni Zelanda savaş gemilerine liman yasağını kaldırdı. 2024: Siber saldırıların ANZUS kapsamına alınması.Başarılar:
Kore Savaşı, Malezya Acil Durumu ve Vietnam Savaşı’nda ortak askeri katkı. Five Eyes ile istihbarat paylaşımında liderlik. AUKUS’un temeli olarak bölgesel güvenliği güçlendirme. 9. Zorluklar ve EleştirilerZorluklar:
Yeni Zelanda’nın 1986’dan beri kısmen askıya alınması, üçlü ittifakı zayıflatmıştır. Çin’in Pasifik’teki artan etkisi, ANZUS’un stratejik hedeflerini zorlaştırır. Bağlayıcı olmayan yapısı, hızlı karar almayı sınırlar.Eleştiriler:
Yeni Zelanda’nın nükleer karşıtı politikaları, ABD ile gerilim yaratmıştır. AUKUS’un ANZUS’u gölgede bıraktığına dair görüşler vardır. Çin’e karşı odaklanma, bölgesel gerilimleri artırabilir. 10. Güncel Gelişmeler (2024-2025)Siber Güvenlik: 2024’te Avustralya ve Yeni Zelanda, siber saldırıların ANZUS’un Madde IV kapsamına alınabileceğini açıklayarak ittifakı dijital alana taşımıştır. Bu, Çin ve Rusya kaynaklı siber tehditlere karşı bir adımdır.
AUSMIN 2024: Ağustos 2024’te Canberra’da düzenlenen AUSMIN toplantısında, Avustralya ve ABD, AUKUS kapsamında nükleer denizaltı teknolojisi paylaşımını ve Pasifik’te Çin’e karşı ortak stratejileri tartışmıştır.
Yeni Zelanda’nın Geri Dönüşü: Yeni Zelanda, 2024’te Başbakan Christopher Luxon liderliğinde ANZUS’a bağlılığını yeniden vurgulamış; siber savunma ve Five Eyes işbirliğinde aktif rol almıştır.
AUKUS ve Quad: ANZUS, AUKUS (2021’de kurulan Avustralya, Birleşik Krallık, ABD ittifakı) ve Quad ile tamamlayıcı bir rol oynar. 2025’te AUKUS, Avustralya’ya nükleer denizaltı filosu oluşturma çalışmalarını hızlandırmıştır.
11. Gelecek PerspektifiGüncel Durum: 2025 itibarıyla ANZUS, Avustralya-ABD ittifakı olarak güçlü bir şekilde devam etmekte; Yeni Zelanda, siber güvenlik ve istihbarat paylaşımıyla sınırlı katılım sağlamaktadır. AUKUS ve Quad ile entegrasyon, ittifakın bölgesel önemini artırmaktadır.
Miras: ANZUS, Soğuk Savaş döneminde Pasifik’te istikrar sağlamış, Kore ve Vietnam savaşlarında ortak çaba göstermiştir. Ancak, Yeni Zelanda’nın askıya alınması ve Çin’in artan etkisi, ittifakın geleceğini şekillendirmektedir. Gelecekte, siber savunma ve AUKUS entegrasyonuyla ANZUS’un bölgesel rolü güçlenecektir.
Faydalanılan Kaynaklar: (ANZUS Treaty Official Text), (Australian Strategic Policy Institute), (The Guardian), (Reuters), (BBC News), (The Economist), (Foreign Affairs), (Council on Foreign Relations), (The Wall Street Journal), (Financial Times), (Politico Asia), (Center for Strategic and International Studies), (Brookings Institution), (International Institute for Strategic Studies), (The Diplomat), (UN Security Council Reports), (NATO Official Website), (Deutsche Welle), (Bloomberg), (SAIS Review of International Affairs), (Pacific Forum International), (Euromoney), (The Strategist)